گزارش مجله مهر از سید بحرینی و رابطه اش با شاه قاجار؛
مظفرالدین شاه دست به دامان خرافه
درباره مظفرالدین شاه داستان ها و ماجراها بسیار است. در این گزارش چند داستان درباره خرافه پرستی شاه و سودجویی سید بحرینی ملازم همیشگی شاه از این خرافه پرستی ها را می خوانیم.
به گزارش جاویدانی به نقل از مهر، تاریخ این سرزمین صندوقچه ای از اسرار و قصه ها و غصه ها و ماجراهاست. مرور هر فراز از این تاریخ چندهزار ساله درس ها و عبرت هایی دارد که چراغ راه اولی الابصار خواهد بود. امروز سالروز مرگ مظفرالدین شاه قاجار است. در دوران ده ساله سلطنت او ماجراهای بسیاری بر سر ایران رفت که گفتن و خواندن همه آنها وقتی بسیار طولانی تر از این گزارش می طلبد. آنچه می توان گفت این است که او شاهی مهربان و ساده لوح بود که ایران در دوران او با هیچ کشوری جنگ نکرد، اما در عین حال امتیازات فراوانی به بیگانگان داده شد. شگفت اینکه خیلی از این امتیازارت نه در وضعیت جنگی و تخاصم، بلکه به سبب فراهم کردن هزینه سفرهای او به اروپا بر ایران تحمیل شد.
مظفرالدین شاه که مانند پدرش ناصرالدین شاه عاشق سفر به اروپا بود، نخستین سفر خود به کشورهای اروپایی را در ۲۳ فروردین ۱۲۷۹ آغاز کرد. امین السلطان وزیر داخله دربار قاجار که با وعده تامین مخارج سفر شاه برای بار دوم به این مقام منصوب شده بود، قراردادی برای دریافت ۲۳ میلیون و پانصد هزار روبل قرضه از روسیه امضا کرد و در ازای آن عایدات گمرکات ایران را که محل اصلی درآمد خزانه بود به وثیقه گذاشت. با دریافت این قرضه، مقدمات سفر مظفرالدین شاه به فرانسه برقرار شد.
دو سال بعد، دربار قاجار با دریافت وام جدیدی از روسیه به مبلغ ده میلیون روبل و اعطای امتیازات تازه ای در شمال ایران به روس ها، عازم اروپا شد. مسافرت سوم شاه به اروپا روز ۱۶ خرداد ۱۲۸۴ شروع شد و ۴ ماه طول کشید. این سفر نیز با دریافت یک وام ۲۹۰ هزار لیره ای از بانک شاهی انگلیس عملی شد. اینگونه بود که شاه قاجار در دوران ده ساله سلطنت خود، نزدیک به دو سال در ایران حضور نداشت و در قبال هزینه های سفر خود مردم ایران را بیش از پیش به کشورهای دنیا بدهکار و را زیر دین قرارداد آنها برد.
با این همه آن چه که در این گزارش بیشتر بر روی آن تمرکز می نماییم نه سفرها و جزییات سلطنت اوست، بلکه نور انداختن بر بُعدی از خاصیت های شخصیتی شاه بود که برای یک مقام سیاسی آن هم در حد شاه قاجار عجیب می نمود و آن هم اعتقاد به خرافه است. مظفرالدین شاه قاجار اعتقاد زیادی به خرافه داشت و کسی که در اعتقادات و رفتارهای خرافی یار غار پادشاه بود، روحانی ملقب به سید بحرینی بود. درباره رابطه شاه با سید بحرینی و اعتقاد شدید شاه به او و آن چه که او می گفت، داستان هایی نقل شده که بااینکه امروز از خواندن آنها تعجب می نماییم اما برگ هایی از تاریخ ماست.
استخاره چاره ساز آخوند مقرب مظفرالدین شاه
سید بحرینی آخوند مقرب مظفر الدین شاه و مورد اعتماد او بود. بعضی تاریخ نویسان داستان های عجیبی را از این روحانی نقل کرده اند که تمیز و تشخیص درستی و نادرستی همه آنها چندان آسان نیست، ولی آنچه که مشخص است این است که سید بحرینی یک روحانی نمای زبردست بوده که توانسته دل از شاه ببرد و از کسوت مقدس روحانیت برای خود دکان درست کرده و ثروتی به هم زند.
وقتی که مظفرالدین شاه از ترس زیر عبای بحرینی قائم می شد
«هر وقت هوا بنای رعد و برق را می گذاشت شاه فوراً در قعر اتاق پستویی که به هیچ جا روزنه نداشت و تاریک بود مخفی شده، فوراً به دنبال سید بحرینی و پسرهایش می فرستاد و از ترس زیر عبای سید بحرینی قرار می گرفت و دست به دامان آنها می شد، الله و لبیک می گفت. آنها نیز جدا جدا می گفتند و شاه مثل همان ابر بهاری گریه می کرد و مشغول نذورات و بخشش می شد».
تاج السلطنه، دختر ناصرالدین شاه در خاطراتش در باره باورهای مظفرالدین شاه و نقش سید حسین بحرینی، روحانی مورد اعتماد شاه قاجار می نویسد: «این برادر عزیز من از رعد و برق، خیلی ترسناک و معتقد به جن و پری و موهومات بوده است و این سید [بحرینی] در زمان انقلاب هوا و تیرگی رعد و برق البته باید در حضور باشد و آغاز به خواندن اسم اعظم و آیات نماید و به اصطلاح در مقابل طبیعت واقع باشد. مبادا خدای نخواسته لطمه به وجود مبارک اعلی حضرت همایونی وارد شود و به مناسبت همین خدمت بزرگی که نسبت به اعلی حضرت می نمود فوق العاده دارای مرحمت و حقوق گزافی بود».
مظفرالدین شاه و ترس عجیب و غریب
عین السلطنه، ابعاد جالب و کمتر گفته شده ای را از ترس عجیب و غریب مظفرالدین شاه و بهره مندی سید بحرینی از مرحمت شاهانه و مواهب ملوکانه بازگو می کند: «… خودش می گفت در مسافرت اروپا هر وقت راه آهن از تونل می گذشت، من دَمَر زیر نیمکت ها می افتادم و جلوی چشم خودم را با دستمال می گرفتم، گوش خودرا با انگشت می گرفتم تا رد شود و من نصف عمر می شدم. وقتی که از پل رودخانه عبور می کرد همین کارم بود.
امان از وقتی که کشتی خواستم بنشینم و انگلیس بروم؛ تمام تنم می لرزید و هوش نداشتم. در یکی از اطاق های کوچک آنقدر دمَر روی زمین افتادم تا کشتی به ساحل رسید.
یک روز در اسب دوانی طهران میان چادر نشسته بود که نظام دفیله می کرد. ابری در آسمان پیدا شد و یک غرشی کرد. هنوز هم این مطلب به مردم درست معلوم نشده بود، شاه فی الجمله تکانی خورد. صدای دوم شاه تکان شدیدتری به خود داد. جمعی که از واقعه مسبوق بودند، فوراً گفتند نقلی نیست، می گذرد. رنگ از روی شاه پریده بود.
باز آسمان صدا کرد این دفعه شاه از روی صندلی برخاست مثل دیوانه ها به این سمت و آن سمت چادر نگاه می کرد تا پناهی بجوید. باز نزدیکش رفته و قدری آرامش کردند. مردم همه به همدیگر نگریسته کم کم مطلب به همه معلوم شد. الحمدلله صدای رعد موقوف شد والا دفیله و سان قشون بالاخره اسب دوانی برهم خورده بود.
هر وقت در طهران رعد و برق می شد یا باد شدید می آمد تمام سکنه‌ی طهران متذکر شده به هم می گفتند: ها! بخت رو به سید آورد، چقدر پول بگیرد! دیگری می گفت کاش من یک ساعت جای او بودم. آن یکی می گفت طاقه شال است که حالا می برد. انگشتر است که حالا می گیرد. برحسب اتفاق یا اقبال سید گفته بود در آن چند سال اول سلطنت شاه بسیار هم در طهران رعد و برق شد بی حد هم مهیب و شدید بود!».
عین السلطنه و سید بحرینی
خاطرات عین السلطنه، اطلاعات جالب دیگری از سید حسین بحرینی، روحانی کوتاه قد و چاقی که با چشمانی ریز و درخشان و چهره ای سبزه و متمایل به زرد، به سرعت توانست به مدد ترس موهوم و خرافه گرایی مظفرالدین شاه، در دستگاه حکومت او جایی برای خود دست و پا کند، به دست می دهد: «سید اصلاً بحرانی است و من وقتی که شیراز رفتم معلوم شد. بحران قریه‌ی کوچکی است در گرمسیرات فارس. طلبه فقیری بود از گرسنگی طهران آمد و از طهران تبریز رفت. خودش را بحرینی قلمداد و محض آنکه غریب بود، کسان ولیعهد به او التفاتی کردند و خدمت ولیعهد بردند. روضه خوان شد و کم کم ترقی کرد. پس از سلطنت دیگر برای شاه هم روضه نمی خواند. پسرش می خواند. بسیار هم بدنفس آدمی بود.
کسانی که در شیراز و طهران در روزهای فقر و فلاکتش از او کمک و یاری کرده بودند وقتی که نزدش می آمدند و اظهار آشنایی می کردند گردن نمی گرفت و امتناع می کرد. این را هم من در شیراز باز شنیدم در طهران هم هیچ گاه نشد عریضه ای از کسی به شاه بدهد، یا انعامی احسانی از شاه برای فقیری، ضعیفی، درمانده ای بگیرد.
شیوه نذر شاه!
هر وقت شاه به دیگران نذر می کرد، سید بحرینی زن و دختر خودش را می گفت لخت شوند، لباس پاره پاره بپوشند و نذورات را به آنها می داد و بامداد برای شاه قسم می خورد فلان پول یا فلان پارچه را به کسی دادم که لخت و عریان بود و نان شب نداشت! «این سید بحرینی، از سر این رعد و برق صاحب یک اعتبار و احترام و جبروتی بود که بازدید علمای بزرگ و شاهزادگان و وزرای محترم [نیز] هیچ گاه نمی رفت. به قدری شال، انگشتر، طلا، نقره، خز، سنجاب، پول شاه به او داده بود که خانه‌ی او صندوقخانه‌ی او مخزن جواهرات و اشیا قدیمی شده بود. قریه‌ی نهاوند قزوین را به او بخشید که سالی سی هزارتومان منافع می بردند. میرزا ابوالقاسم خان مباشر آنجا، حاکم قزوین را نوکر خود حساب نمی کرد. خانه مرحوم حاجی حسین خان را در دروازه دوشان تپه برایش خرید».
«سید سه پسر داشت دو معمم یکی کلاهی. هر کس روزنامه خاطرات شاه را به اروپا خوانده باشد، همه جا دیده که بعد از بال ها، مهمانی ها، «آقا سیدحسین روضه‌ی خیلی خوبی خوانده» ذکر شده است. سیدحسین با کلاه و فکل و کراوات در بین راه آهن روضه ها خوانده، شاه و امیر بهادر جنگ و متملقین دیگر در حضور میهمان دارها و فرنگی ها گریه ها، ناله ها، ندبه ها کرده اند که صدای آنها به قول روضه خوان ها به کربلا رسیده.
بصیرالسلطنه پسر دیگرش پیش خدمت مخصوص بود. قریه‌ی شادمهان قزوین را به او بخشید. در فوت مظفرالدین شاه علی التحقیق هشتاد هزار تومان پول نقد در بانک داشت، سوای جواهرات و اشیا قیمتی دیگر. سید و پسرانش دارای دو سه کرور ملک و پول و جواهر و سایر چیزها درحال حاضر هستند».
استخاره چاره ساز سید!
شاید خواندنی ترین بخش از نقش سید بحرینی در دربار مظفرالدین شاه، حکایت استخاره معروف سید در بازگرداندن امین السلطان از تبعید قم و تعیین باردیگر او بعنوان صدراعظم است.
«امین السلطان بعد از برکناری به حالت تبعید و تحت الحفظ رهسپار قم شد. اما شاه یکسال و نیم بعد از برکناری امین السلطان، امین الدوله را بی کفایت و نالایق تشخیص داد و در تعیین صدراعظم جدید مستاصل گردید. او میان حاج محسن خان مشیرالدوله سفیر سابق ایران در عثمانی که مدتی ریاست شورای وزیران را بر عهده داشت، میرزا عبدالوهاب نظام الملک والی فارس و وزیر عدلیه بعدی و همین طور میرزاعلی اصغر خان امین السلطان صدراعظم برکنار شده و تبعیدی در شک و تردید بود که کدام یک لایق ترند.
در این میان طرفداران امین السلطان که خیلی از درباریان نیز از آن جمله بودند به تلاش افتادند تا شاه را به گزینش نامبرده و بازگرداندن وی از قم متقاعد سازند. شاه پذیرفت که میان نظام الملک، مشیرالدوله و امین السلطان یکی گزینش شوند. او تاکید کرد که طبق رفتارش پدرش ناصرالدین شاه باید به استخاره متوسل شود و هیچکس را برای انجام این مسئولیت دینی لایق تر از «سیدعلی اکبر بحرینی» نمی دانست.
اطرافیان شاه به سرعت با بحرینی تماس گرفته و موضوع درخواست شاه را به اطلاع وی رساندند. آنان سپس در یک تبانی با بحرینی از یکسو و همین طور با تشریفاتچی هائی که همیشه پشت سر شاه می ایستادند از جانب دیگر، تلاش کردند تا نقشه خودرا در جریان استخاره به پیش ببرند.
ترتیب استخاره چنین داده شد که «حکیم الملک» پشت صندلی شاه بایستد، تا اسمی را که شاه داخل قرآن می گذارد، ببیند. سیّد بحرینی هم حین انجام تشریفات استخاره، به بالا بنگرد و از اشاره مثبت و یا منفی حکیم الملک تکلیف را بداند. روز موعود فرا رسید و مجلس استخاره در نارنجستان بلور که بنایی مستقّل و زیبا و در جنوب غربی دیوانخانه واقع بود، منعقد گردید. شاه بالای صندلی قرار گرفت و گفت تا آقای بحرینی را به حضور بخوانند. او مردی کوتاه قد و چاق بود و چشمانی ریز و درخشان و چهره ای سبزه متمایل به زرد داشت. او بسم الله گویان و ذکرکنان با ترتیبی خاصّ به حضور آمد. شاه به او اظهار داشت: آقا، بیایید روبروی من بنشینید که امر مهمی در پیش است و از خداوند راه می خواهیم.
سیّد بحرینی برابر شاه روی قالیچه به زمین نشست. شاه نام یکی از افراد مورد نظر را که بر ورق های جداگانه نوشته و به پشت روی میز گذاشته شده بود برداشته، میان اوراق قرآن قرار داد و به دست آقا سپرد.
سیّدبحرینی با آداب تمام قرآن را بوسیده، به خواندن دعای لازم پرداخت و در آخر ذکر، سر را به آسمان بلند کرد، سوی حکیم الملک نگریست و او سر را با علامت منفی بالا برد. آقا قرآن را گشود و بعد از مطالعه سربرآورده، عرض کرد: آیه نهی است و راه نمی دهد. شاه ورقه دوّم را لای کلام الله نهاد و باز اشاره حکیم الملک کار خودرا کرده، آیه نهی آمد. بار سوّم که نام امین السلطان میان اوراق مقدّس رفت، سر حکیم الملک به علامت اثبات به زیر آمد و سیّدبحرینی اظهار داشت: قربان، آیه امر است و بهتر از این نمی گردد.
شاه بدون این که سخن گوید اوراق را درهم ریخت و بار دیگر نام امین السلطان را از میان آنها برداشته، لای قرآن نهاد. این مرتبه نیز اشاره حکیم الملک فهماند که باید آیه امیر بیاید و چنین شد.
شاه نفسی برآورده خیالش راحت شد و اظهار داشت: معلوم می شود که خداوند این طور خواسته که باز او بیاید. فی المجلس امر کرد تا صدراعظم معزول را از گوشه عزلت قم بار دیگر به صدارت بخوانند». با برگشتن امین السلطان بااینکه اوضاع ایران چندان تغییری نکرد، اما بواسطه او هزینه های سفر شاه به اروپا با وام و قرض و قوله فراهم شد!
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب