یادی از علامه محمد تقی جعفری
جاویدانی: جاویدانی: آذربایجان شرقی 25 آبان یادآور روزی است که آفتاب حیات بزرگ مردی از کاروان حکمت و معرفت، دین پژوه فرزانه، فیلسوف و فقیه برجسته معاصر «علامه محمدتقی جعفری» که از چهره های ماندگار تاریخ حکمت دینی در جهان اسلام است، غروب کرد.
محمدتقی جعفری مردادماه ۱۳۰۴ هجری شمسی مطابق با ۱۳۴۳ هجری قمری در تبریز دیده به جهان گشود. نزد مادر، اندکی مقدمات دروس و قرآن را آموخت. وقتی به مدرسه رفت، ایشان را به کلاس چهارم بردند. او با استعداد شگرف خود این کلاس را در مدرسه اعتماد تبریز با رتبه دوم گذرانید و در سال بعد کلاس پنجم را با رتبه اول احراز کرد. علامه جعفری بعد از مدتی به خاطر تنگدستی خانواده ناگزیر دبستان را در میانه راه رها کرد و در پی یافتن درآمد به کسب وکار روی آورد.
پدرش از این وضع بسیار متأثر شد و به محمدتقی و برادرش تاکید کرد، شما بدنبال درس بروید، خداوند روزی رسان است. از این جهت آن دو طالب دانش، مقارن سالهای پایانی جنگ جهانی دوم به مدرسه «طالبیه» تبریز رفته و تحصیلات علوم دینی را نزد استادان آن جا پی گرفتند. تامین هزینه زندگی، او را ناگزیر ساخته بود تا بامداد ها تحصیل کرده و بعدازظهرها کار کند.
در سال ۱۳۵۹ هجری قمری در صورتیکه پانزده بهار را پشت سر می نهاد، زادگاه خویش را به قصد اقامت در تهران ترک کرد و در مدرسه «مروی» نزد استادانی فاضل مطالعه و تحصیل متن رسائل و مکاسب را پی گرفت. بعد از سه سال خوشه چینی از خرمن خردمندان و اندیشمندان حوزه، در سال ۱۳۶۲ هجری قمری به شهر مقدس قم مهاجرت کرد و ضمن تحصیل در مدرسه دارالشفای قم ملبس به لباس روحانیت شد و دروس خارج را در آن جا شروع کرد.
وی سپس برای ادامه تحصیلات، راهی نجف شد. دوران تحصیل در نجف نیز سخت می گذشت؛ اما چون اشتیاق شدت داشت، همه آنرا سخت تحمل کرد. خود می گوید: گاهی دو یا سه ساعت کار دستی می کردم تا شهریه به دستم برسد که میزان آن هـم کافی نبود. وی بیست و سه ساله بود که به درجه رفیع اجتهاد نایل شد. علامه بعد از یازده سال اقامت در نجف و شرکت در زمینه های درسی آن دیار، به سال ۱۳۳۶ یا ۱۳۳۷ه هجری شمسی به ایران مراجعت کرد.
علامه جعفری بیشترین استفاده های علمی را از محضر آیات عظام محمدرضا تنکابنی، آیت الله شیخ کاظم شیرازی، آیت الله سیدعبدالهادی شیرازی، آیت الله سیدابوالقاسم خویی، آیت الله شیخ مرتضی طالقانی، آیت الله میرزاحسن یزدی، آیت الله سیدمحمود شاهرودی، آیت الله سیدجمال گلپایگانی، آیت الله سیدمحمدهادی میلانی، آیت الله شهیدی(صاحب حاشیه بر مکاسب) و آیت الله سیدمحسن حکیم کسب کرده است.
علامه جعفری با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زیبایی شناسی در اسلام و نیم قرن فعالیت علمی و پژوهشی بیش از ۱۰۰ کتاب و رساله تحریر کرد که چند نمونه از آنها عبارتند از «رسائل فقهی»، که شامل طهارت، صلاة، صوم و غیره است. «حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب»، «الرضا(ع)، «جبر و اختیار»، «مجموعه مقالات»، «ارتباط انسان و جهان»، «ایده آل زندگی و زندگی ایده آل»، «نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی»، «بررسی و نقد برگزیده افکار راسل»، «زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام»، «حکمت اصول سیاسی اسلام: فرمان حضرت امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر»، «موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی»، «پیام خرد»، «فلسفه دین»، «تحقیقی در فلسفه علم»، «فلسفه و هدف زندگی»، «فلسفه و نقد سکولاریزم»، «مقدمه ای بر فلسفه»، «مولوی و جهان بینی ها»، «تعاون الدین و العلم»، «الامر بین الامرین»، «نهایة الادراک الواقعی بین الفلسفة القدیمة والحدیثة»، «آفرینش و انسان.»
این عالم فرزانه تا آخر عمر لحظهای از تلاش در راه تعالی اندیشههای والای بشری و نشر معارف الهی باز نایستاد و مهم ترین عملکرد ایشان اتصال حوزه و دانشگاه و به عبارتی ارتباط علوم قدیم و جدید با یکدیگر بود. از ایشان آثار بسیاری بجای مانده که نمایانگر جهاد فکری عظیم وی در راه نیازهای فکری و فرهنگی دنیای معاصر است. وی بیش از ۷۰ جلسه بحث و گفت و گو با شخصیت های بین المللی همچون «برتراند راسل»، «روژه گارودی»، پروفسور «عبدالسلام» و پروفسور «روزنتال»، از فیلسوفان مطرح آن زمان داشت.
استاد محمدتقی جعفری همین طور به مقایسه میان روش دانشمندان و فلاسفه شرقی و غربی در جهان بینی پرداخت و علاوه بر مطالعه نقادانه بخش عظیمی از فرهنگ غرب، در بحثها و مکاتبات خویش با اندیشمندان غرب، قدرت و عظمت فرهنگ و معارف اسلامی را کاملا آشکار ساخت.
وی سالهای متمادی در تبریز، تهران، حوزه علمیه قم و حوزه علمیه نجف به کسب علوم اسلامی و انسانی اهتمام ورزید. او نه فقط در عرصه فلسفه، بلکه در وادی عرفان، ادبیات فارسی، ادبیات غرب، علوم طبیعی و تجربی نیز تأملات فکری و نظری داشت. نگاه ژرف نگرانه و دغدغه وافر برای کسب دانش و همین طور ارتباط و گفت وگوهای فکری و علمی او با اندیشمندان و متفکران غرب و شرق همچون برتراند راسل و وایت، وی را به عنوان فیلسوفی نواندیش و آزاداندیش مطرح ساخت.
علامه جعفری فردی کم نظیر در اخلاق
حجت الاسلام مجتبی نظری، استاد حوزه و دانشگاه در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه علامه جعفری همچون علمایی است که از طرف مقام معظم رهبری لقب «ذوالفنون» به کار برده شده است، اظهار داشت: این علامه ذوالفنون در رشته های مختلف انسانی در کنار رشته های فقه، اصول، فلسفه و عرفان صاحب فن و نظر بوده و جنبه های برونگری و درون گری خودرا همیشه به کار گرفته است بطوریکه مقام معظم در مورد او می فرمایند: علامه جعفری در اخلاق فردی کم نظیر بود.
وی اضافه کرد: افراد کمی هستند که همانند علامه جعفری اینطور رشد یافته و هم نگاه درونی و هم وجهه برونی خودرا تقویت کرده باشند. اساتیدی چون میرزا فتاح شهیدی، آیت الله محسن حکیم، آیت الله خویی و غیره در زمینه علم، این علام فرزانه را پرورش داده و در زمینه معنوی نیز شیخ مرتضی طالقانی، استاد عرفان و تربیت این عالم بوده است.
نظری افزود: این اساتید و به ویژه شیخ طالقانی، محصولی تربیت کرده اند که در حل بعد معمایی نفس، به شکل عالی عمل کرده و پس در کنار فقه و اصول، ۲۷ جلد برای نهج البلاغه و ۱۵ جلد برای کتاب مثنوی مولوی شرح نوشته که کار چندان عادی نیست.
این استاد حوزه و دانشگاه اشاره کرد: با وجود اینکه کم لطفی ها و هجمه هایی به کتاب مثنوی وارد می شد اما علامه با نوشتن شرح آن کتاب، به این نگاه پاسخ داده و از سویی به آشنایی و معرفی هر چه بیشتر کتاب غریب نهج البلاغه به ویژه در زمینه ترجمه آن کمک شایانی کرد.
وی با اشاره به اینکه علامه جعفری در باب موضوع «اندیشه بشری» در سطح جهان نقش ایفا کرده و علامه به مفهوم واقعی بود، اظهار داشت: درباب وحدت حوزه و دانشگاه جزو علم داران و طلایه داران زمان خود محسوب می شد و یا در زمینه مدیریت اسلامی نیز توانست شرحی بر نامه ۵۳ نهج البلاغه بنویسند که نیاز واقعی زمانه ما نیز پرداخت کردن به این نامه است.
وی با اشاره به همکاری علامه با شهید مطهری در حسینیه ارشاد، اظهار داشت: علامه در دانشگاه ها، دین را به زبان عقلی و فلسفه بیان می کرد و در دورانی که حزب توده و تفکر مارکسیستی درحال گسترش و تبلیغ بودند با کمک شهید مطهری مقابل آن ایستادند.
این استاد حوزه و دانشگاه با تکیه بر اینکه یکی از اندیشه های ویژه این علامه، حیات معقول بوده و بایستی به نام او نوشته شود، اظهار داشت: این اندیشه متأسفانه در مجامع علمی چندان مطرح نمی شود و مجامع علمی کشور خصوصاً تبریز آنچنان که باید نسبت به علامه جعفری و اندیشه های وی پرداخت نکرده اند. او با کمک علم، دین و فلسفه توانست حیات معقول را تبیین کند. اگر کسی بخواهد این علامه ذوالفنون را بیشتر بشناسند بایستی به نظریه حیات معقول او مراجعه کند تا ببیند که نگاه این علامه به علم و دین و بیان به روش فلسفی نسبت به ارکان حیات معقول چگونه است.
وی با اشاره به نگارش مقدمه ای بر اعلامیه حقوق بشر توسط علامه جعفری، افزود: علامه در این مقدمه، نگاه دیگری به بشر داشته و بشر را در قالب بنده خدا معرفی کرده است.
نظری همین طور درباب اندیشه سیاسی علامه جعفری نیز اظهار داشت: کتاب «تکاپوی اندیشه ها» توسط این عالم نگارش شده که در آن با نزدیک به ۵۰ اندیشمند به گفت و گو پرداخته و نظریه ها، نامه ها و مکاتباتی با عالمانی چون محمد عبدالسلام فیزیکدان پرآوازه پاکستانی و برنده صلح نوبل، فرانتس روزنتال از آلمان، برتراند راسل متفکر و فیلسوف انگلیسی، پروفسور روژه گارودی فرانسوی، هیسائه ناکانیشی از ژاپن و غیره گنجانده شده است.
استاد حوزه و دانشگاه با تکیه بر اینکه علامه جعفری در گستره جهانی حضور داشته است، اضافه کرد: او از افراد وفادار به امام(ره) و انقلاب اسلامی بود بطوریکه حتی مرحوم محمدتقی فلسفی، واعظ مشهور معاصر نیز به این مساله اذعان داشت. علامه بارها توسط ساواک احضار و تعهد داده بود و تلفن هایش شنود می شد و حتی در سال ۵۲ نیز نیروهای ساواک به منزل این عالم حمله کرده بودند.
وی اظهار داشت: علامه جعفری فردی بود که حتی اگر ظاهرش نشان نمی داد، شخصیت هوشمند و باهوشی داشت بطوریکه گفته شده روزی یک جوان به علامه نزدیک شده و طلب کمک مالی می کند، علامه نیز در پاسخ به مشکل او، اتاقی را در اختیارش قرار داده و شش ماه از او پشتیبانی مالی می کند. علامه در پاسخ به اینکه چرا این کار را کرده نیز می گوید که من می دانستم آن جوان مامور ساواک است و برای جاسوسی آمده بود اما برای اینکه ذهنیت ساواک را از خودش دور کند و اینکه در خانه اش کارهای انقلابی انجام نمی دهد به او کمک کرده است.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب