چرایی استقبال از یك كتاب تاریخ شفاهی؛
اصالت انسان و آزادی در ساختار و گفتمان نقاشی قهوه خانه
جاویدانی: یكی از خاصیت های كتاب نقاشی قهوه خانه كه با استقبال مخاطبان و منتقدان و جوایز معتبر فرهنگی كشور روبرو شده، توجه به اصالت انسان در ساختار و گفتمان كتاب است.
به گزارش جاویدانی به نقل از مهر، كتاب «نقاشی قهوه خانه: خاطرات كاظم دارابی متهم دادگاه میكونوس» اثر محسن كاظمی در سی وهفتمین دوره جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی ایران بعنوان اثر برگزیده بخش مستندنگاری برگزیده شد. این كتاب سال گذشته، با شمارگان ۱۲۵۰ نسخه، ۹۶۴ صفحه و بهای ۹۷ هزار تومان توسط انتشارات سوره مهر منتشر گردید.
به دلیل اهمیت موضوع، بعد از مدت زمان اندكی از چاپ نخست، دومین طبع آن نیز با شمارگان و قیمت چاپ نخست در دسترس مخاطبان قرار گرفت. «نقاشی قهوه خانه» در سال ۱۳۹۸ نیز در دو نوبت دیگر، رنگ انتشار به خود دید و امسال جمعاً از این كتاب ۲۵۰۰ نسخه دیگر در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
محتوای این كتاب روایت خاطرات كاظم دارابی دانشجو و تاجر ایرانی مقیم آلمان و از متهمان اصلی حادثه تروریستی رستوران میكونوس است. پرونده ترور میكونوس یكی از جنجالی ترین پرونده های تاریخ قضائی آلمان بود كه روند دادرسی و محاكمه عوامل آن سال ها طول كشید. در حادثه میكونوس كه در در شهریور ۱۳۷۱ رخ داد، برخی از رهبران حزب دموكرات كردستان ایران كشته شدند.
«نقاشی قهوه خانه» توسط محسن كاظمی، پژوهشگر تاریخ معاصر و از چهره های شاخص تاریخ نگاری انقلاب، در ۲۵ مصاحبه از فروردین ۱۳۸۷ تا تیر ۱۳۸۷، با مجموع ۳۴ ساعت شكل گرفته است. كاظمی در مقدمه خود بر كتاب، هدف كار خودرا پرسش از چیستی و چرایی ماجرای میكونوس، عاملان، اختتام و نتایج این ماجرا می داند. او اشاره كرده كه در پروسه این كتاب و مصاحبه ها تنها به پاسخ برخی پرسش ها دست یافته است و برخی دیگر همچنان برایش بی پاسخ باقی مانده اند.
كاظمی درباره این كتاب مستندنگارانه خود نوشته است: «بسیاری از پژوهش ها به دنبال پاسخ به مسئله ها و معضلات، در راه كشف قضایا و فضاهای جدید قرار می گیرند. اما برخی پژوهش ها برای ایجاد سوال یا برتاباندن سوالات در ذهن جامعه مخاطب صورت می گیرند. پژوهش در خاطرات دارابی به دنبال هر دو است. وضعیت اول طبیعت هر پژوهش است، اما در وضعیت دوم به دنبال آن است تا ذهن وقاد و نقاد مخاطب را در جهان پیرامون به حركت و پویش درآورد.»
اما چرا كتاب «نقاشی قهوه خانه» اهمیت دارد؟ از زمان وقوع حادثه میكونوس تا امروز، افراد، گروه ها و جریان های سیاسی هریك از زاویه دید خود به ماجرا نگریسته اند و هریك نقش خود بر دیوار میكونوس زدند، اما تنها كسی كه تا قبل از این كتاب امكان و فرصتی نداشت كه نقد و نگاه خودرا در معرض داوری بگذارد، كاظم دارابی یعنی متهم اصلی پرونده بود. او بعد از بازگشت به ایران صحبت از نگارش خاطرات خود كرده بود، اما گویا طول كشیدن نقل روایت او به سبب آماده شدن این كتاب و وسواسی بود كه محسن كاظمی معمولاً روی آماده سازی آثار خود دارد. البته به باور برخی از صاحب نظران این طولانی شدن انتظار مخاطب برای دانستن روایت دارابی از ماجرای میكونوس چون منجر به انتشار كتاب درخشانی چون «نقاشی قهوه خانه» شده، ارزشش را داشته است.
ساختار كتاب «نقاشی قهوه خانه» شبكه ای درهم تنیده با رعایت اصول روشی و زیباشناختی از روایت های متنوع است. روایت هایی از جنس سیاسی، حقوقی، امنیتی، ادبی، روابط بین المللی، تاریخی، ترور، امور زندان و حقوق زندانی در غرب، حقوق بشر جهانی، زندگی روزمره و داستان زندگی مواجهه انسان انقلاب اسلامی با دنیای غرب و از همه مهم تر روایت صلح این كتاب پرده ای است از نگاره ها و نقش های مختلف، كه نقال آن كاظم دارابی است، كه هم نقش پرده خود می زند، هم نقال و پرده خوان دیگر نقش هاست. دارابی در سراسر كتاب خودرا بی گناه و قربانی ماجرای میكونوس می داند. او معتقد می باشد دادگاه آلمان تحت تأثیر فضاسازی های اپوزیسیون و دستكاری های رسانه ای برای متهم كردن دولت ایران به ترور دولتی و هجمه به ایران او را دستاویز قرار داده است. ماجرای میكونوس بهانه ای به دست غرب و ضدانقلاب داد تا بتوانند هجمه های خودرا مقابل جمهوری اسلامی ایران، شدت ببخشند. حتی ابوالحسن بنی صدر هم از این موقعیت سواستفاده و با حضور در دادگاه و بهتان به مقامات جمهوری اسلامی ایران برگی دیگر از خوی خیانتكارانه اش را رو كرد.
دارابی ضمن رد اتهاماتی كه به او وارد می شد، نوشته است: «من به ارتكاب این جرم متهم شدم، درحالی كه در روز حادثه حدود ۴۰۰ كیلومتر با منطقه عملیاتی فاصله داشتم. برای آنها اهمیتی نداشت كه من در این كشور درس خوانده و دارای خانواده هستم و آیا این بهتان واقعیت دارد یا خیر. برای آنها مهم این بود كه یك ایرانی برای این ماجرا متهم شود. اگر من را متهم نمی كردند، نمی توانستند جمهوری اسلامی را مورد هدف خود قرار دهند. من برای آلمانی ها یك سیبل بودم. در این راه نه تنها خود آلمانی ها، بلكه تمام معارضین با انقلاب از بنی صدر گرفته تا منافقین اهتمام كردند به این جریان كمك كنند و اعتقادات مذهبی و كارهایی مانند عزاداری عاشورا و… كه انجام می دادم بهره برده تا من را بعنوان یك انسان مذهبی چماق به دست معرفی كنند. در واقع آنها من را پیش از صدور حكم محكوم كرده بودند.»
عنوان كتاب پیش رو، خاص و در عین حال هوشمندانه است. از نقاشی قهوه خانه در تاریخ هنر معاصر ایران به «غلط سازی» هم یاد شده است. می توان این برداشت را از عنوان نمود كه غربی ها با استفاده از رخداد میكونوس دست به غلط سازی تصویری از سیمای ایران و جمهوری اسلامی در سطح جهان زدند.
«نقاشی قهوه خانه» نماد پختگی تاریخ شفاهی در ایران
جریان تاریخ شفاهی در ایران قدمت چندانی ندارد و سال های چندانی از انتشار اولین كتاب های این حوزه نمی گذرد. با این اوصاف اما در همین مدت كوتاه، به دوران اوج و پختگی خود رسیده است. همین طور تاریخ شفاهی خاصیت مهمی دارد و آن هم دموكراتیك بودنش است. تاریخ شفاهی تاریخ طبقات ساكت جامعه است.
هرچند «نقاشی قهوه خانه» توسط ناشر یك نهاد حكومتی انتشار یافته، اما در این كتاب قضاوتی درباره موضوع مهم میكونوس نشده است. تاریخ نگار این كتاب، با ارائه اسناد بسیار، قضاوت را به خود مخاطب واگذار كرده است. كاظم دارابی در گفت وگوی خود با مهر نیز اشاره كرده بود كه در حین انجام مصاحبه ها توسط محسن كاظمی، بیشتر از دادگاه های آلمان محاكمه شده است. این سختگیری یك دلیل عمده دارد و آن، این است كه تاریخ نگار مسلمان نمی خواهد مطلب كذب، دروغ یا حتی محتوایی بدون سند را بپذیرد و منتشر كند.
مرتضی ویسی درباره ساختار این كتاب نوشته است: «بیش از هر چیز (فارغ از محتوای كتاب) باید به جدیت نهفته در كار اشاره نمود كه با نخستین نگاه به مجموعه كتاب می توان این امر را مشاهده كرد. در واقع با دیدن تنها پانوشت های مؤلف به خوبی می توان پی برد كه قرار نیست تنها با یك روایت ساده و كپی شده خاطره گو مواجه باشیم بلكه با اثری متفكرانه و برنامه ریزی شده روبه رو هستیم كه حساسیت های زیاد و مدت زمانی طولانی برای آن صرف شده است. این امر موجب می شود تا انگیزه مخاطب به درگیر شدن با اثر بیشتر شود. نویسنده یا به عبارتی گردآورنده اثر به قدری در نوشتن خود وسواس و دقت به خرج داده است كه در بخش های روایی ماجرا تقریباً به جرأت می توانم بگویم هیچ خواننده ای از خواندن آنها خسته نشود و به خوبی با متن همراه شود.»
اصالت انسان و آزادی در ساختار و گفتمان كتاب «نقاشی قهوه خانه»
همان طور كه اشاره شد به باور خیلی از صاحب نظران، منتقدان و پژوهشگران كتاب «نقاشی قهوه خانه» نقطه عطفی در جریان تاریخ شفاهی انقلاب و تاریخنگاری یك رخداد است. مهدی كاموس، از نویسندگان، مورخان و پژوهشگران شناخته شده كشور درباره این كتاب به مهر اظهار داشت: به نظر من بررسی دلیلهای درخشش كتاب «نقاشی قهوه خانه» به تحقیق، تألیف و خلق دكتر محسن كاظمی؛ مسئله ثانویه است و مسئله اصلی فراتر از این درخشش و جوایز است. زیرا، ممكنست اهمیت بین المللی، امنیتی و سیاسی موضوع، شهرت نویسنده، ناشر، بحث برانگیز شدن این كتاب در مجامع سیاسی خارج از كشور و ذینفعان اپوزیسیون، سیاست های آشكار و پنهان دیپلماسی عمومی و فرهنگی كشور و… هركدام در این درخشش نقشی داشته باشند و چه بسا كتاب هایی كه جایزه های مهم و معتبر را برده اند اما بعد از چند سال فراموش شده اند. اما آنچه درباره كتاب «نقاشی قهوه خانه»، اولویت و اهمیت دارد؛ ساختار و گفتمان مسلط در این كتاب است كه پیش بینی می كنم، آیندگان بیشتر درباره آنها خواهند گفت.
گفتمان مسلط این كتاب كه همان قرائت پژوهشگر تلقی می شود؛ ستایش آزادی، صلح و مذمت تروریسم و خشونت است وی ادامه داد: ساختار كتاب «نقاشی قهوه خانه» شبكه ای درهم تنیده با رعایت اصول روشی و زیباشناختی از روایت های متنوع است. روایت هایی از جنس سیاسی، حقوقی، امنیتی، ادبی، هنری، روابط بین المللی، تاریخی، ترور، امور زندان و حقوق زندانی در غرب، حقوق بشر جهانی، زندگی روزمره و داستان زندگی مواجهه انسان انقلاب اسلامی با دنیای غرب و از همه مهم تر روایت صلح. ساختار روایی كتاب «نقاشی قهوه خانه» فراتر از داستان زندگی كاظم دارابی، تجربه مواجهه واگرایانه ایران و غرب را در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در جریان دادگاه میكونوس ساختارمند كرده است و نوع نگاه و اندیشه تقابلی انقلابیون و سیاسیون غربی را كاویده است.
این نویسنده اظهار داشت: كاظمی شبكه روایتی كتاب «نقاشی قهوه خانه» را با راویان متعدد، متون متكثر و با استفاده از پانوشت، اسناد، عكس ها و… در بوم های رنگارنگ نقاشی كرده است. این روایت توصیفی و استدلالی كه به توصیف داستان زندگی دارابی و پاسخ به چرایی های ماجرا می پردازد؛ در نگاه كل گرایانه، پارادایمیك است. كتاب، لایف استوری كاظم دارابی را بعنوان یك نمونه انسان انقلاب اسلامی در وجوه چهارگانه زندگی در الگوی انقلاب اسلامی بررسی نموده است. یعنی زندگی خانگی، سبك زندگی، كیفیت زندگی و زندگی روزمره دارابی را در بسترهای خانوادگی، تحولات اجتماعی و بین المللی واكاوی می كند.
كاموس همین طور در ادامه اظهار داشت: گفتمان مسلط این كتاب كه همان قرائت پژوهشگر تلقی می شود؛ ستایش آزادی، صلح و مذمت تروریسم و خشونت است. در این كتاب بیشتر از روایت دارابی با نظرات موافقین و مخالفین و با روایتی پلی فونیك مواجه هستیم. در نگاه تراژیك كتاب نقاشی قهوه خانه به ترور و دادگاه های سیاسی، جنگ و صلح و خشونت و مدارا دوروی یك سكه نیستند و همه اصالت با صلح، محبت و كرامت انسان در جهان است.
نگاه جدی كاظمی به حوزه سیاست خارجی
محمود فاضلی كارشناس مسائل بین الملل، پژوهشگر حوزه تاریخ و دیپلمات سابق نیز درباره كتاب «نقاشی قهوه خانه» به مهر اظهار داشت: ابتدا انتخاب كتاب «نقاشی قهوه خانه» بعنوان كتاب سال ایران، جایزه جلال آل احمد و همین طور برگزیده كتاب سال دانشجویی را به تدوین كننده كتاب تبریك می گویم.
وی اضافه كرد: با دیگر آثار این نویسنده به خصوص «خاطرات احمد احمد»، «خاطرات عزت شاهی» و «سال های بی قرار» آشنا هستم. كتاب «نقاشی قهوه خانه» اثر ماندگاری است كه كاظمی سال ها برایش زحمت كشیده است. هر كتابی كه محسن كاظمی منتشر می كند دارای خاصیت های جدیدتری است و نشان میدهد كه كارهای نویسنده به بالندگی بیشتری در راه خاطرات شفاهی رسیده است.
فاضلی افزود: كاظمی بطور قطع یكی از كسانی است كه برای تاریخ شفاهی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی كارهای ماندگاری به نام خود به ثبت رسانده است و همین كه اثرش از طرف چند مركز داخلی انتخاب شده است نشان میدهد كه آثار او دیده شده است.
این پژوهشگر درباره سختی های تدوین و نگارش كتاب «نقاشی قهوه خانه» اظهار داشت: باید توجه داشت كه نویسنده كتاب برای گردآوری مطالب خود با مشكلات زیادی روبه رو بوده است كه نخستین آن زبان آلمانی اسناد است، بدین سبب كاظمی مجبور بود تا در روند تدوین و نگارش كتاب از یك تیم مترجم آلمانی زبان بهره ببرد.
وی افزود: تدوین كننده در این كتاب تلاش نموده است به حوزه سیاست خارجی نزدیك شود چونكه با شروع روند رسیدگی به پرونده میكونوس، روابط ایران و آلمان و سپس دیگر اعضای اتحادیه اروپا را به نحو شگرفی دستخوش تنش می شود. این دادگاه را می توان به معنای واقعی یك «بحران سیاسی» در روابط ایران و غرب دانست كه در زمان خود روابط سیاسی ایران و آلمان را به سردترین درجه ممكن رساند.
«نقاشی قهوه خانه» سخت خوان نیست
یكی از خاصیت های مهم كتاب «نقاشی قهوه خانه» سندهای بسیارش است. در منابع تاریخی معمولاً ارائه سندها خوانش كتاب را برای مخاطبان غیرتخصصی سخت می كند، اما شیوه خاص كاظمی در تدوین و نگارش سبب شده تا به هیچ عنوان این كتاب سخت خوان نشود. بدین سبب عامه مخاطبان می توانند از این كتاب بهره ببرند. ضمن اینكه كتاب بجز موضوع اصلی اش دانش های دیگری را نیز به مخاطبان ارائه می كند.
مرتضی ویسی در بخش دیگری از یادداشت خود درباره جامعیت این كتاب نوشته است: «مطالعه این اثر صرفاً یك بیان و یك روایت سیاسی نیست بلكه مخاطب بوسیله خواندن كتاب با ابعادی عمیق از فرهنگ و سبك زندگی مردم آلمان آشنا می شود كه در كمتر كتاب و یا فیلمی به آن پرداخته شده است. اینكه یك زندانی در یك كشور چه جایگاهی دارد و شرایط محیطی زندان های یك كشور غربی به چه شكل است خود روایتی مفصل است كه بطور قطع با خواندن این كتاب اطلاعات زیادی در دست مخاطب قرار می گیرد.»
با توجه به این خاصیت خاص كتاب «نقاشی قهوه خانه» اما هنوز كار چندانی در تبلیغ این كتاب میان عامه مردم ایران انجام نشده است. شاید در این مدت زمان اندك از انتشار این كتاب بیشتر پژوهشگران و متخصصان عرصه تاریخ مخاطبان آن بوده اند. شاید خیلی از مردم ایران خصوصاً آنهایی كه اخبار رخداد میكونوس را در دهه ۷۰ در رسانه ها دنبال می كردند، پرسش هایی را درباره نقش ایران در این ماجرا داشته باشند كه این كتاب قابلیت پاسخ به این پرسش ها را دارد.
ضرورت دیگر، ترجمه و انتشار این كتاب به زبان های انگلیسی، آلمانی و عربی است. البته باید این كتاب را به ناشران معتبر و مستقل اروپایی معرفی نمود تا آنها مبادرت به انتشار و توزیعش كنند.
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب