پرونده منوچهر محققی؛ شبح سوار دلاور ، ۱۱
روایت بمباران موفق ۱۸ اردیبهشت ۶۱ که به سقوط و اسارت ختم شد
جاویدانی: مطمئن بودم رگبار خورده ایم. همچنین که در گردش بودیم، آفتاب می زد و سایه هواپیما را روی زمین می دیدم. دود از پشت مان راه افتاده بود. در آینه بالاسرم نگاه کردم و دیدم آتش فوران می کند.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _صادق وفایی: امیر آزاده خلبان محمدعلی اعظمی روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۶۱ در آستانه آزادی خرمشهر در مأموریت بمباران نیروهای دشمن که درحال عقب نشینی بودند، بعنوان کابین عقب حسینعلی ذوالفقاری مورد برخورد پدافند زمین به هوای دشمن قرار گرفت و به دنبال خروج اضطراری از هواپیما، به اسارت دشمن درآمد.
گفتگو با این امیر خلبان یکی از قسمت های پرونده «منوچهر محققی؛ شبح سوار دلاور» است و با بهانه حضور اعظمی بعنوان کابین عقب محققی برگزار گردید. در بخش اول این گفتگو سوابق آموزشی و پروازی اعظمی و چگونگی آشنایی اش با محققی مرور شدند. همینطور شروع جنگ در پایگاه ششم شکاری بوشهر که محل خدمت اعظمی و محققی بوده است.
قسمت اول گفتگو با این امیر خلبان در پیوند زیر قابل دسترسی و مطالعه است؛
* «منوچهر محققی خلبانی بود که جلوتر از هواپیمایش پرواز می کرد/نخل های جنوب به زیر هواپیمایمان می گرفت»
دومین قسمت گفتگو با اعظمی به ماجرای پرواز آخر او و ذوالفقاری که منجر به سقوط و اسارت شان شد اختصاص دارد. در این قسمت همینطور خاطرات دوران اسارت تا آزادی این امیر خلبان را مرور کردیم. نکته مهم در رابطه با سخنان و روایت های مطرح شده در این بخش از گفتگو با این خلبان، اینست که سویه دیگر روایت پیشتر توسط امیر حسینعلی ذوالفقاری عرضه شده که پیوند آن در خبرگزاری مهر قابل دسترسی و مطالعه است.
در ادامه مشروح قسمت دوم گفتگو با امیرْ محمدعلی اعظمی را می خوانیم؛
* خب در آن مأموریت آخر که به اجکت منتهی شد، شما ۱۵ اردیبهشت۱۳۶۱ به دزفول منتقل شدید. روز هفدهم محمود اسکندری و اکبر زمانی رفتند پل استراتژیک عراق روی اروند را زدند و فردایش که ۱۸ اردیبهشت بود شما رفتید برای زدن جاده عقب نشینی عراقی ها در جفیر_طلاییه بمباران کنید که آن سانحه رخ داد. روایت آقای ذوالفقاری را از آن اتفاق داریم. حالا روایت شما را بشنویم.
در تهران و منتظر کلاس های آموزشی کابین جلو بودیم که گفتند بروید. آقای ذوالفقاری آن موقع مشهد بود. مجاهدین افغانی با شوروی چی ها درگیر بودند و برخی از آنها آمده بودند داخل مرز ایران. بنا بر این تعدادی هواپیمای شکاری به مشهد مامور شدند. من هم رفتم و برگشتم تهران. آقای ذوالفقاری هم رفته بود که به خاطر بحث بیت المقدس ایشان هم برگشت.
* شما با اف پنج رفتید (مشهد) و برگشتید؟
نه؛ با اف چهار. برگشتن آقای ذوالفقاری، فوق العاده بود و حالت گسترش طبیعی و انتقال به یک پایگاه را نداشت. چون شرایط فوری و خاص بود ایشان با اف پنج به تهران و از آن جا با اف چهار به دزفول آمد. ۱۵ اردیبهشت بود که از مهرآباد با (هلی کوپتر) شنوک به دزفول رفتیم. روزهای ۱۶ و ۱۷ اردیبهشت پروازی نداشتیم و پرواز آخرمان روز هجدهم بود.
آقای توانگریان ۸ بمب ناپالم داشت و ما ۲۴ بمب ۲۵۰ پوندی. رفتیم پای هواپیما. تاکنون ندیده بودم این همه بمب به هواپیما وصل باشدمن سرماخوردگی و آب ریزش بینی شدیدی داشتم. در این حالت، پرواز در ارتفاع بالا خیلی خطرآفرین است و سینوس ها صدمه می بینند. اما در ارتفاع پایین که جو تغییر زیادی ندارد، پرواز مشکلی ندارد. گفتم پرواز و در کابین کمی عرق کنم تا بدنم از کرختی در بیاید. گفتند بفرما این هم پرواز!
آقای (اکبر) توانگریان و آقای (اکبر) زمانی در یک هواپیما و من و آقای ذوالفقاری هم در یک فروند. بریفینگ انجام شد.
* مأموریت از اول دو فروندی بود؟ کسی ابورت نکرد؟
نه. همین دوتا بودیم. آقای توانگریان ۸ بمب ناپالم داشت و ما ۲۴ بمب ۲۵۰ پوندی. رفتیم پای هواپیما. تاکنون ندیده بودم این همه بمب به هواپیما وصل باشد!
* آقای ذوالفقای تعریف می کرد هنگام تاکسی روی باند، شما گفته اید نگاه کن بال هایمان تکان می خورند! ایشان هم گفته «عظمتیه! تو هم که اعظمی هستی!» درست است؟
بله. به اف چهار می گفت اف عظمت! [می خندد] در کتاب هواپیما خوانده بودیم می شود ۲۴ بمب ۲۵۰ پوندی زیر این هواپیما بست ولی ندیده بودیم. وقتی هواپیما را دیدم، گفتم ای داد بیداد! این هواپیما که از زمین بلند نمی شود! هرچه هواپیما سنگین باشد، درگش بیشتر می شود و کنده شدنش از زمین سخت تر است. سرعت نمی گیرد. ولی چون کتاب گفته بود می شود این تعداد بمب بست، بسته بودند.
به سختی از زمین بلند شدیم؛ مثل اینکه یک کوه از زمین کنده می شود. در بال آقای توانگریان قرار گرفتیم و رفتیم سمت هدف. همیشه وقتی به نیروهای دشمن می رسیدیم، سرعت می گرفتیم. می رفتیم روی ۶۰۰ نات که نتوانند ما را بزنند. ولی این دفعه هواپیما راه نمی رفت. طبق تجربه مأموریت های پیشین، مشکل کمبود سرعت را درک می کردم. ولی خلبان کابین جلو فرمانده هواپیماست و باید حرمتش از جهت تجربه و کاردانی حفظ شود. آمدیم روی ۴۵۰ و ۴۸۰ نات. با خودم می گفتم این کم است! با همان سرعت هم رفتیم هدف را زدیم و...
* ببینید، نکته ای وجود دارد. آقای ذوالفقاری یک ناراحتی دارد. ایشان اعتقاد دارد لیدر پرواز که باید ناپالم هایش را می زد، در جای درستی نزد. یا مضطرب شد یا در ارتفاع نامناسبی بود. ایشان می گوید ناگهان دیدیم جلویمان آتش شد و مجبور شدم بروم بالاتر و همین افزایش ارتفاع سبب شد رادار شلیکا ما را بگیرد و اره مان کند.
این ها را خلبان کابین جلو می بیند. کابین عقب نمی بیند. بخصوص اینکه اطراف را نگاه می کند تا پدافند هواپیما را نزند. فکر و ذکرش بیرون کابین است و مرتب هم داخل را نگاه می کند. آقای ذوالفقاری این ها را به من نگفت ولی با همان سرعت کم به دشمن رسیدیم و بمب ها را زدیم.
وقتی برگشتیم، از آقای توانگریان پرسیدم چرا ما جلو نمی رفتیم؟ چرا این قدر سرعتمان کم بود؟
* وقتی از اسارت برگشتید.
بله. پرسیدم چرا سرعتت کم بود؟ گفت «شما (بودید که) نمی آمدید! من هی می دیدم عقب می افتادید و می گفتم چرا این ها نمی آیند.» علتش هم همان درگی بود که ما به خاطر سنگینی زیاد بمب ها داشتیم. باید می گذاشتیم روی افتربرنر که در نتیجه نظم پرواز به هم می خورد. ذوالفقاری هم فول تراتل داده بود و ما ماکسیسم سرعت زیر افتربرنر را داشتیم. توانگریان برای اینکه ما خیلی عقب نیافتیم، خیلی جلو نمی رفت.
* لحظه ای که خوردید، بمب ها را رها کرده بودید؟
بله.
* خب وقتی بمب ها را رها کرده اید، درگ کمتر می شود و هواپیما جان می گیرد. می تواند فرار کند!
حسین پیکل کرد. بمب ها که زده شد، فورا رررررررررررررر. رگبار به ما خورد. گفتم حسین خوردیم! گفت بمب ها را رها کرده ایم. یعنی این قدر این فاصله زمانی نزدیک بود که حسین فکر کرد صدای شدید، به خاطر سبک شدن هواپیماست.
* پس شما درگ و زیادبودن بمب ها را دلیل اصلی ماجرا می دانید.
بله.
* اما آقای ذوالفقاری همان ماجرای ناپالم ها و آتش جلوی هواپیما می داند.
به فرض که آن باشد. دلیل نمی شود سرعت ما ۴۸۰ باشد! اصلا نباید با چنین سرعتی روی سر دشمن برویم. تمرکز حسین روی پرواز بود و من سرعت و بیرون و وضعیت کلی هواپیما را داشتم. آن جا باید بالای ۶۰۰ نات سرعت می داشتیم. خیلی مواقع کابین عقب لیدر یا شماره ۲ و ۳ بوده و دیده بودم بالای ۶۰۰ نات می رویم روی سر دشمن. به همین خاطر بود که نمی توانستند ما را بزنند. اما آن جا هواپیمای اولی رفت و دومی را که ما بودیم، زدند. علتش هم همان سرعت کم بود.
* شما آتش ناپالم ها را ندیدید؟
نه.
* به لحظه اجکت برسیم. آقای ذوالفقاری می گفت در سی چهل روز اول اسارت ذهنش مشغول این بوده که چه شد ناگهان از کابین به بیرون پرت شده و اجکت کرده است. ایشان می گفت «من اجکت را نکشیدم! آقای اعظمی هم می گوید نکشیده است!» بیاییم امکان های این اتفاق را بررسی نماییم. شاید آتش به راکت های زیر صندلی گرفته و خود به خود بیرون پرت شده اید. چون آقای ذوالفقاری می گوید مشغول پرواز بوده و دستش به طاقچه ای بالای تراتل گرفته است.
یک رگبار به هواپیمای ما خورد.
* شلیکا؟
این را نمی دانم. پایین هر نوع پدافند و گلوله ای بود. بهرحال رگبار بود. تق تق و تک نبود.
به حسین گفتم ما را زدند. گفت بمب ها را رها کرده ام. مطمئن بودم رگبار خورده ایم. همینطور که در گردش بودیم، آفتاب می زد و سایه هواپیما را روی زمین می دیدم. دود از پشت مان راه افتاده بود. در آینه بالاسرم نگاه کردم و دیدم آتش فوران می کند. گفتم حسین موتور آتش گرفته! بعد حالت ایجکت گرفتم! اهرم بین پاهایم را در دست نگه داشتم. بمحض گرفتن این حالت، کاناپی تق! کنده شد! رفتم بالا و چیزی نفهمیدم* یعنی ردیفی زد.
بله. وقتی زد به حسین گفتم ما را زدند. گفت بمب ها را رها کرده ام. مطمئن بودم رگبار خورده ایم. همینطور که در گردش بودیم، آفتاب می زد و سایه هواپیما را روی زمین می دیدم. دود از پشت مان راه افتاده بود. در آینه بالاسرم نگاه کردم و دیدم آتش فوران می کند. گفتم حسین موتور آتش گرفته! بعد حالت ایجکت گرفتم! اهرم بین پاهایم را در دست نگه داشتم. بمحض گرفتن این حالت، کاناپی تق! کنده شد! رفتم بالا و چیزی نفهمیدم.
* فقط حالت اجکت گرفتید؟ اهرم را نکشیدید؟
نه. نکشیدم. فکر می کردم حسین کشیده است. از او که پرسیدم گفت نه نکشیده ام. در این صورت یک حالت می تواند رخ داده باشد! اینکه گلوله پدافند به کارتریج زیر صندلی خورده و عمل کرده باشد. چون آتش عقب هواپیما به زیر صندلی مان نرسید. آتش پشت سر من بود. پس به احتمال زیاد گلوله پدافند به کارتریج صندلی خورده و ایجکت مان داده است!
* شما حالت اجکت داشتید و سالم تر به زمین رسیدید. ولی آقای ذوالفقاری که حالت اجکت نگرفته بود، دستش به آن طاقچه بالای تراتل گرفت و در میدان مین فرود آمد. چون ارتفاع هم پایین بوده، اصلا وقت بازشدن چتر را نداشتید و سریع به زمین رسیدید.
در دستورالعمل ایجکت، به سرعت بالا می رویم و ناگهان وزن انسان، چتر را رو به پایین می کشد. به خاطر سرعت زیاد اولیه بی هوش می شویم و با بازشدن چتر، به هوش می آییم. بعد از به هوش آمدن باید سریع وضعیت چتر را چک کنی که کامل باز شده و بندها به هم نیچیده باشند. اگر این طور نبود، فرصت داری با بندها وضعیت چتر را اصلاح کنی. بعد باید چتر را هدایت کنی در جای درست فرود بیاید.
من بمحض بازشدن چتر و به هوش آمدن، تا سرم را پایین آوردم نگاه کنم، به زمین رسیدم. نسیمی می آمد که چتر را دنبال خودش کشید.
* شما در دشت آمدید و کنارتان گردان های عراقی بودند که درحال جابه جایی و عقب نشینی بودند.
نمی دانم چرا حسین گفته در میدان مین افتادیم.
* نه ایشان خودش را گفت. گفت من در میدان مین بودم و آقای اعظمی آن طرف تر افتاد.
دو گردان مستقل بودند که ۲۰ تا ۵۰ متر با هم فاصله داشتند. من بین این دو گردان زمین رسیدم. سربازهای عراقی دورم را گرفتند. داشتم چتر و هلمتم را باز می کردم که رسیدند و کمک کردند. از زمین که بلند شدم، آن طرف تر را دیدم که حسین با چتر رسید به زمین و بین آن یکی گردان فرود آمد. خب کابین عقب زودتر خارج می شود و زودتر هم به زمین می رسد. حسین بین نیروهای عراقی رسید و آن جا نمی تواند مین گذاری شده باشد.
* می گفت وقتی به هوش آمدم دیدم یک مین بین پاهایم است و یکی هم زیر بغلم. یک بسیجی هم برای نجاتش آمده بوده که بعثی ها او را به رگبار بسته اند. خب، این شروع اسارت شماست. شما هم مثل ایشان ۲ ماه در انفرادی بودید و بعد به همدیگر رسیدید.
درباره زخم دستش گفت سرباز عراقی نوک اسلحه اش را روی دستش گذاشته و فشار داده است. این زخم یا در کابین بوجود آمده یا کار آن سرباز است.
* بله امکان دارد.
به محض اینکه بلند شدم دیدم یک گروه سرباز از همان جایی که حسین ذوالفقاری به زمین رسید، می آیند. به ما که رسیدند، با سربازهایی که دورم را گرفته بودند، جر و بحث کردند. می خواستند من را ببرند همان جا. اسیر گرفتن برایشان افتخار بود و دعواشان شده بود. از این طرف و آن طرف من را می کشیدند. در نهایت یک سرگرد آمد و جداشان کرد و من را برد در یک وانت نشاند. عقبش چادر داشت. بعد یک پزشکیار آمد و معاینه ام کرد. بدنم می لرزید. علتش این بود که داخل کابین گرم بود و بعد از ایجکت، هوای خنک بهاری به بدنم خورد. پزشکیار عراقی فکر کرد ترسیده ام. گفت نترس! گفتم «نمی ترسم. سرما خورده ام.» از مشکلات و درد بدنم پرسید. گفتم کمرم درد می کند. چون مهره های کمرم در ایجکت کمی جابه جا شدند. ولی در دوران اسارت بهتر شدند. بعد سرگرد آمد من را برد جلو و کنار راننده نشستیم. خودرو حرکت کرد...
* رفتید دَسک بصره؟
بله. مقداری که رفتیم تازه رسیدیم به مرزهای بین المللی ایران و عراق. به جایی رسیدیم که دیدیم افراد مسلح دایره ای تشکیل داده اند و در کانون دایره سه نفر نشسته اند. خودروی ما کنار این دایره نگه داشت. آن سه نفر سرلشکر بودند و نقشه بزرگی مقابلشان پهن بود؛ نقشه منطقه. حساب کنید ما در اوج پیروزی هستیم و فتح المبین را پشت سر گذاشته ایم. هم اکنون هم در بیت المقدس، خرمشهر دارد آزاد می شود. اصلا احساس نمی کردم دست دشمن هستم. چون در اوج احساس پیروزی بودم. به آنها که رسیدیم، سرگرد احترام گذاشت. من هم احترام گذاشتم. سرلشکرها هم از جا بلند شدند و مقابل منِ ستوان یک ایستادند.
* شما خیلی خوش اقبال بودید آن زمان اسیر شدید! که لگد و مشت و قنداق اسلحه نخوردید!
[می خندد] به این می گویند شانس خدمتی! دستور دادند صندلی دیگری آوردند و من نشستم. یک لیوان آب گوارا دستم دادند و سوال های معمولی پرسیدند. این، قدرت و ابهت است که به رفتار دشمن خط می دهد. در قاموس نظامی نداریم سرلشکر در میدان جنگ بگوید یک ستوان یک اسیر را بیاورید ما ببینیم. که چه؟ آنها که نمی خواهند بازجویی کنند و اطلاعات بگیرند. چون به دردشان نمی خورد. در موضع ضعف قرار گرفته بودند. می دانستند ایران از اول جنگ این همه خلبان و هواپیما از دست داده! بعد از کجا دارد می آید خرمشهر را بگیرد؟ احترام آنها به من به خاطر قدرت ایران بود. عراقی ها شکست خورده بودند و از پشت پادگان حمید درحال فرار بودند. فقط مانده بود خرمشهر آزاد شود.
سپهبد بلند شد و با من دست داد؛ سرلشکر هم همینطور. روی صندلی مقابلشان نشستم و سپهبد با صورتی به رنگ گچ، آغاز به مزاح و شوخی با من کرد. همه شان ترسیده بودند. چون در جبهه که ممکن بود ما آنها را بکشیم و اگر هم عقب نشینی می کردند صدام اعدام شان می کرد که این کار را هم کردبرای خود من سوال بود نیروهای ایران چه طور از کارون عبور کرده اند. ما دو یا سه پل را سالم از عراقی ها گرفتیم. همینطور که ایستاده بودم، به نقشه نگاه کردم تا جواب سوال هایم را بگیرم. متوجه نگاهم شدند و نقشه را جمع کردند. پس از چند دقیقه هم گفتند برویم. سوار شدیم و به کنار دجله رفتیم؛ مرکز فرماندهی سپاه سوم عراق. رفتیم جایی که به قول معروف لانه زنبور نیروهای دشمن بود؛ با انواع و اقسام ماشین آلات و افراد. داخل آن مرکز فرماندهی یک سپهبد و یک سرلشکر نشسته بودند که بعدا با دیدن روزنامه های عراقی فهمیدم آن فرد که بوده است. هم اکنون اسمش یادم نیست. سپهبد بلند شد و با من دست داد؛ سرلشکر هم همینطور. روی صندلی مقابلشان نشستم و سپهبد با صورتی به رنگ گچ، آغاز به مزاح و شوخی با من کرد. همه شان ترسیده بودند. چون در جبهه که ممکن بود ما آنها را بکشیم و اگر هم عقب نشینی می کردند صدام اعدام شان می کرد که این کار را هم کرد.
* این هایی را که شما دیدید، اعدام کردند؟
بله. در روزنامه های خود عراق خبرش را دیدیم؛ با این عنوان که در وظیفه سستی کرده اند. آن جا یک رادیو روشن بود. رادیوی آبادان بود با زبان عربی که مارش نظامی اش مو را به تن آدم سیخ می کرد و خبر از پیروزی ما می داد. ساعت ۱۱ و ۲۰ دقیقه از هواپیما پریدیم بیرون. ساعت ۱۲ که اذان ظهر بود، در دفتر این فرمانده سپاه سوم عراق نشسته بودیم. مارش نظامی قطع و اذان ظهر آغاز شد. گفتم می خواهم نماز بخوانم. فرمانده، یک سروان را صدا زد و گفت ایشان را راهنمایی کنید نماز بخواند! رفتم سرویس بهداشتی وضو گرفتم و برگشتم. جی سوتم که مثل یک شلوار کابویی بود، بند پوتین هایم را هم نبستم و با آستین های بالا در راهروی عراقی ها راه می رفتم. فرماندهان و درجه داران هم چهارچشمی نگاه می کردند که این چرا این طوری است؟ مگر اسیر نیست؟ مگر ستوان یک نیست؟ اگر اسیر است چرا او را می برند پیش فرمانده سپاه سوم؟
به هرحال سجاده انداختند و نماز خواندم و برگشتم پیش همان آقای سپهبد. باردیگر صحبت و مزاح کرد. بیشتر حرفشان این بود که شما از اسراییل اسلحه می خرید. علتش این بود که ما از بازار سیاه محموله اسلحه خریده بودیم که از اسراییل به آرژانتین رفته بود و از آن جا هم در حالیکه در راه ایران بود، در آسمان شوروی متوقف شده بود.
کمی که صحبت کردیم، سپهبد گفت بفرمایید داخل اتاق نهار بخورید و بعد بروید سمت ستاد. منظورش از ستاد، اردوگاه و زندان بود. موقع صرف غذا، چیزی شبیه کوفته آوردند و دو سروان کنارم نشستند. اشتها نداشتم. کمی مزمزه کردم و بعد یک خودروی استیشن آمد. جلو یک راننده و یک فرد مسلح بود. صندلی عقب هم دو سروان کنار و من هم وسط نشستم. حرکت کردیم به سمت داخل بصره. تمام ماشین های حمل و نقل و زرهی به سمت بصره و پشت بصره در حرکت بودند. حدود ساعت ۲ بود که حرکت کردیم. جاده قدری بسته بود و سبب شد تاریکی هوا به داخل بصره برسیم. با چشم و دست باز، گویی اسیر نیستم، در خودرو نشسته بودم. یکی از دو سروان، فارسی بلد بود. آن دونفر آغاز به بحث سیاسی کردند. ما هم که کم نمی آوردیم. [می خندد]
* اتفاقا آقای ذوالفقاری می گفت «ممد اعظمی از بچه های حزب اللهی انجمن اسلامی بود.»
دیدم نمی توانم این ها را متقاعد کنم. گفتم چه بحثی است با من می کنید؟ آمده اید به کشورم و من هم نظامی ام و برحسب وظیفه ام با شما جنگیده ام. حالا هم که اسیرم. یکی شان گفتید ببخشید و معذرت خواهی کرد. داخل بصره شدیم و دیدیم چه شهر سوت و کور و درب داغانی است. از در پایگاه شعیبیه گذشتیم و وارد اتاقی شدیم. آن جا برای شام، خوراک مرغ و کمی نان آوردند. باز هم نتوانستم غذا بخورم. فکر و ذکرم این بود که در اخبار می گویند ما اسیر شده ایم یا نه؟ سربازی درون اتاق گفت اخبار تلویزیون دارد در رابطه با ما صحبت می کند. پرسیدم چه می گوید؟ می گوید من مرده ام؟ که سرباز گفت نه می گوید اسیر شده اید!
* پس خیالتان راحت شد خانواده از سرنوشت شما خبر دارد.
نه. دروغ می گفت. در اخبار چیزی در رابطه با سرنوشت خلبان های فانتوم سقوط کرده گفته نشد. بعد هم سه یا چهار خلبان عراقی وارد شدند. یکی سروان بود و باقی ستوان.
* برای بازجویی آمدند؟
با این هدف بود. سلام و حال واحوال و بگوبخند کردند که شما میهمان ما هستید. نگران نباشید و جنگ تمام می شود و برمی گردید. سروان کاغذی به دست داشت و ضمن عذرخواهی گفت مجبورم سوالاتی از شما بکنم. هرجا اطلاعات می خواست می گفتم نمی دانم و آنها هم می خندیدند. می دانستند می دانم.
* چه برخورد خوبی کردند! شانس آوردید مشت و لگد نزدند.
خب این وضعیت به خیلی عوامل بستگی دارد.
* احیانا مهم ترینش همان پیروزی ماست.
شاید کتاب های «پایی که جا ماند» و «سرباز کوچک» امام را خوانده باشید. اسارت واقعی را آنها (بسیجی ها و سپاهی ها) کشیدند. در مرحله ترانزیت، این ها را در توالت های عمومی که چاهشان بالا زده بود، می بردند. چاه های توالت در عراق زود پر می شود و تخلیه شان با ماشین است. وقتی خودروی تخلیه نمی آید، این چاه ها بالا می آید. اسیران ما را آن جاها نگهداری می کردندبله. اولینش همین و دومی اش این بود که ما بین نیروهای نظامی افتادیم که دستورالعمل هایی دارند. (محمد) صدیق قادری بین نیروهای مردمی افتاد و می دانید چه طور درب و داغانش کردند. چون مردم عادی تحت تأثیر تبلیغات هستند. موقعیت نفر هم تأثیر دارد. من خلبان بودم و از اول با من محترمانه برخورد کردند. در جبهه هم همان اول اسارت، یک لیوان آب به من دادند که البته آب شور بود. ولی آن آبی که سپهبد به من داد گوارا بود. اما زمانی هست شما سرباز هستی. عراقی ها، بسیجی و سپاهی را بشدت می زدند و خیلی بد برخورد می کردند. می گفتند «ارتشی ها نظامی هستند و وظیفه شان جنگیدن. بسیجی محافظ انقلاب است و سپاهی کسی است که جنگ را آغاز کرده و عامل اصلی اوست.» شاید کتاب های «پایی که جا ماند» و «سرباز کوچک» امام را خوانده باشید. اسارت واقعی را آنها (بسیجی ها و سپاهی ها) کشیدند. در مرحله ترانزیت، این ها را در توالت های عمومی که چاهشان بالا زده بود، می بردند. چاه های توالت در عراق زود پر می شود و تخلیه شان با ماشین است. وقتی خودروی تخلیه نمی آید، این چاه ها بالا می آید. اسیران ما را آن جاها نگهداری می کردند.
اسارت دو مرحله دارد؛ یکی مرحله اول که تا زمان ورود به اردوگاه است و اسمش ترانزیت است. در این مرحله امکان دارد هربلایی سر شما بیاید. مرحله دوم هم اردوگاه تا آزادی است. آقای (بهرام) علیمرادی (خلبان آزاده اف پنج) وقتی افتاد گلوله خورده بود و همان جا در جبهه پانسمان و مداوا شده بود. بعد به صورت زمینی منتقل شد. اما وقتی به ما رسید، با هواپیما از بصره به بغداد منتقل شدیم.
بعد از مصاحبه آن چندخلبان اسارت من آغاز شد. دست ها و چشم هایم را بستند و جایی بردند که صدای هواپیما می شنیدم. وارد رمپ پروازی شدیم و بعد سوار هواپیما. پس از یک ساعت پرواز وارد بغداد شدیم. با آن وضعیت چشم ودست بسته، حضور در شهر و بعد ورود به پادگان نظامی را حس می کردم. بعد دری باز شد و مرا روی تختی خواباندند و دستم را باز کردند. یک دستم را با دستبند به میله تخت بستند.
* اینجا استخبارات بود؟
نه. یک پایگاه نظامی و جایی بود که تخلیه اطلاعاتی می کردند.
* پس هنوز به استخبارات که درهای گاوصندوقی داشت، وارد نشده اید!
بله هنوز استخبارات نیست.
* شما و آقای ذوالفقاری آن جا در استخبارات بود که همدیگر را دیدید.
بله. روی تخت به قدری خسته بودم که بی هوش شدم و به خواب رفتم.
* با همان دستبند؟
بله.
* متکا داشتید؟ راحت بود؟
بله. خلاصه بامداد با نوای دلنشین قرآن عبدالباسط بیدار شدم.
* می گویم که! اسارت تان شروع خوب و راحتی داشته است!
دوباره نماز خواندم و بعد به تخت بسته شدم. یک ساعت بعد شیر و پنیر را بعنوان صبحانه آوردند. نتوانستم بخورم. یکی دو ساعت بعد بازجویی ها آغاز شد. این جا دیگر از آن قربان صدقه ها خبری نبود. یک خلبان با درجه سرگردی پشت میز بازجویی بود.
* شما در بازجویی هایتان حمید نعمتی را دیدید؟
همه چیز را می دانستند. حمید نعمتیِ.... همه چیز را گفته بود. می خواستند اطلاعات خودشان را بسنجند. دیدم اگر بگویم فردا می خواهند نشانی اتاق فرمانده پایگاه، شلترها و پمپ بنزین را هم بپرسند. کاغذ و قلم را هل دادم و گفتم از من نخواه! صدا زد سرباز بیاید. این دفعه با خشونت من را از صندلی کند و برد روی تخت انداخت و آغاز به فلک کردندنه. او در ارتباط با اوایل جنگ است که بیشتر خلبان ها هم همان زمان اسیر شدند. در این بازجویی، یک سری اطلاعات را نباید می دادم که همین کار را کردم و کتکش را هم خوردم.
* پس بالاخره کتک خوردید! چک و لگد بود؟
بله. نقشه تمام باند و تاسیسات فرودگاه مهرآباد را داشتند. گذاشتند مقابلم و گفتند گردان خلبان ها را نشان بده. خب نمی شد چنین کاری کرد!
* نمی شد اشتباهی علامت بزنید و گمراهشان کنید؟
نه. چون همه چیز را می دانستند. حمید نعمتیِ.... همه چیز را گفته بود. می خواستند اطلاعات خودشان را بسنجند. دیدم اگر بگویم فردا می خواهند نشانی اتاق فرمانده پایگاه، شلترها و پمپ بنزین را هم بپرسند. کاغذ و قلم را هل دادم و گفتم از من نخواه! صدا زد سرباز بیاید. این دفعه با خشونت من را از صندلی کند و برد روی تخت انداخت و آغاز به فلک کردند. در مدرسه فلک شده اید؟
نه. سیلی خورده ام. ولی فلک نشده ام!
با کابل به کف پا می زدند. آغاز به زدن که کردند، اول درد می کرد. وقتی گرم شد دردش کمتر شد. من هم لب هایم را گاز می گرفتم که صدایم در نیاید.
* پس فریاد نزدید.
بله. حدود ۱۰۰ تا، کمی کمتر یا بیشتر زدند. بعد ول کردند و رفتند. در خلال بازجویی ها هم بازپرس مرتب نصیحت می کرد که شما وظیفه تان را در برابر کشورتان انجام داده اید و حالا باید به ما اطلاعات بدهید! بعد هم تهدید می کرد اگر همکاری نکنید، جای بدی می روید. از طرفی تطمیع می کرد اگر همکاری کنید جای خوب می روید. از سوی دیگر تهدید می کرد. ما هم می گفتیم این حرف ها همه شعار است. بگذار ببینیم چه می شود.
آماده شدم که روزهای بعد، برخوردهای شدیدتری ببینم. اما فردایش که برای بازجویی رفتیم، چشم و دستم را باز کردند. بازپرس گفت «گفته ام دست و چشم هایت را نبندند. این برای شما خوب نیست.» بعد آغاز کرد به صحبت های سیاسی! آخ که چه قدر خوشحال شدم از بحث نظامی خارج شده ایم. یک ساعت حرف سیاسی زد و باردیگر برگشتیم بیرون. هنوز منتظر بودم یک جا تهدیدشان را عملی کنند. چندروز دیگر به همان روال ماندم که آمدند و گفتند پاشو باید برویم پیش رفقایت! باز با دست و چشم بسته. با کمک حس شنوایی فهمیدم داریم از شهر عبور می نماییم و رفت وآمد مردم را می فهمیدم. بعد داخل محیطی شدیم که مسقف بود و صدای برخورد آهن به آهن شنیده می شد؛ مثل دسته کلید به نرده های راه پله. وارد یک اتاق شدیم و آن جا لباس پرواز را از تنم درآوردند و لباس زندان را پوشاندند.
* لباس زندانش چه طور بود؟
یک پیرهن مردانه مثل شما و یک زیرشلوار.
* چون آقای وارسته از خلبان های اف پنج در خاطراتش نوشته دشداشه تنش کردند.
برای ما در زندان این طور بود. منتهی در اردوگاه ها دشداشه هم داده بودند. پس از تعویض لباس با خودم می گفتم کجا به بچه های ایرانی می رسم. لحظه شمار می کردم که دیدم وارد جایی شدیم که آسانسور داشت. گفتم عجب! این ها اسرا را با آسانسور جابه جا می کنند! چه قدر می رسند با این ها! اما در طبقه ای متوقف شدیم که صدای جیغ و داد و زجه و ناله می آمد. قبل از جنگ در جزوه ای خوانده بودم که اسراییلی ها چه طور خلبان های عرب را تخیله اطلاعاتی می کرده اند. آن جا خواندم آنها را زندانی می کردند و در اتاق کناری نوار شکنجه می گذاشتند تا خلبان روحیه اش را از دست بدهند.
تا صدای شکنجه ها را شنیدم، گفتم باید همان نوار و همان ترفند اسراییلی باشد. پس باید روحیه ام را حفظ کنم. بنا بر این عین خیالم نبود افراد را شکنجه می کنند. جایی رفتیم و اسم و مشخصاتم را نوشتند. درِ گاوصندوقی این جا باز شد و مرا به داخل هل دادند. بعد در را بستند و رفتند.
* فهمیدید نوار بود یا صدای واقعی؟
بعدا فهمیدم.
* واقعی بود؟
بله.
* زندانیان سیاسی خود عراقی ها بودند نه؟
بله.
* هنوز به ایرانیان نرسیده بودید!
بله. اگر می خواستند بچه های ما را شکنجه کنند، جای دیگر و طبقات پایین تر ساختمان می بردند.
* شما این جا در این اتاقِ گاوصندوقی تنها بودید و این مسئله در ارتباط با یک بازه زمانی دو ماهه است.
یک نور بسیار ضعیف گوشه اتاق بود و دیوارها هم همگی تیره و تاریک. نمی توانستم قدمی بردارم چون می ترسیدم توی چاه بیافتم. چشم هایم که عادت کرد، متوجه ابعاد دیوارها و زمین جلویم شدم. این اتاق کوچک که در گوشه اش سه لامپ مهتابی دیدم، یک دوش و یک توالت فرنگی داشت و همینطور چند درِ توالت فرنگی که روی زمین افتاده بودند. یک پتو هم گوشه زمین افتاده بود.
با خودم گفتم ای داد بیداد! پس اسارت این است! تا این جا خانه خاله بود. نزدیک ظهر که شد، دیدم در سلول ها باز و بسته می شود. نگهبان در سلولم را باز کرد و گفت ماعون! یعنی ظرف. یک ظرف پلاستیکی در سلول بود که اشاره نمود آنرا بده! دادم و کمی برنج و یک تکه گوشت در آن ریخت؛ کمی هم آب خورش. در را بست و رفت. سرماخوردگی ام برطرف شده بود و حالا احساس گرسنگی می کردم. چون قاشق نبود با دست آغاز به خوردن کردم و دیدم برنج ها خام اند و زیر دندانم قرچ قرچ می کنند* چون در خاطرات اسرای دیگر خوانده ام می پرسم، این پتو شپش داشت یا بهداشتی و تمیز بود؟
[با خنده] شپش وول می زد در آن. با خودم گفتم ای داد بیداد! پس اسارت این است! تا این جا خانه خاله بود. نزدیک ظهر که شد، دیدم در سلول ها باز و بسته می شود. نگهبان در سلولم را باز کرد و گفت ماعون! یعنی ظرف. یک ظرف پلاستیکی در سلول بود که اشاره نمود آنرا بده! دادم و کمی برنج و یک تکه گوشت در آن ریخت؛ کمی هم آب خورش. در را بست و رفت. سرماخوردگی ام برطرف شده بود و حالا احساس گرسنگی می کردم. چون قاشق نبود با دست آغاز به خوردن کردم و دیدم برنج ها خام اند و زیر دندانم قرچ قرچ می کنند. کمی مزه کردم و بعد غذا را در سطل زباله ریختم. کمی بعد باردیگر پنجره سلول باز شد و گفت لیوانت را بده. قوری چای دستش بود. من هم به حالت قهر گفتم نمی خواهم.
این را بگویم که در لحظه اجکت تاریخ را از دست دادم. یعنی دیگر نمی دانستم چه روزی از هفته و چه تاریخی از ماه بود. این جا هم در زندان نمی دانستم چه روز و چه ماهی است. بنا بر این با گوشه درهای توالت فرنگی روی زمین، روی دیوار چوبخط کشیدم.
* چه طور متوجه گذشت زمان می شدید؟
آهان! از آن سه لامپ مهتابی بالای سلول. وقتی هوا تاریک شد آنها هم خاموش شدند و فهمیدم مهتابی نیستند. بلکه آن بالا یک دریچه است که سه صفحه فلزی اریب دارد. با تاریک و روشن شدن این قسمت سلول، متوجه آمدن شب و روز می شدم. پس از دوسه روز دیدم با غذایی که این ها می دهند، نمی شود سر کرد. بامداد آشی می دادند که چیزی در آن نبود.
از طریق صداها و بازوبسته شدن در و دریچه ها می فهمیدم بیرون چه خبر است. پس از دوسه روز فهمیدم صداهای کتک کاری بیرون واقعی هستند. می شنیدم دری باز می شود و اول داد و فریاد و بعد مشت ولگد و شکنجه آغاز می شود. بعد کم کم مقاومت فرد می شکند و صدای گریه و ناله اش بالا می رود. منتظر بودم سراغ من هم بیایند. ولی نیامدند.
* پس کتک خوردنتان در ارتباط با همان بازجویی های اولیه است.
بله. البته برخی از بچه های خلبان را با شوک الکتریکی و مشت و لگد خیلی اذیت کردند. چون اطلاعات را قبلا از حمید نعمتی گرفته بودند ولی می دانستند چیزی به استعداد نیروی هوایی ما اضافه نمی شود بلکه دارد کم می شود. پس از اسارت بود که متوجه شدم عراقی ها در پست فرماندهی ما در پایگاه سوم شکاری جاسوس داشته اند. یک افسر نیروی زمینی داشتیم که هماهنگ کننده کارهای نیروی زمینی و هوایی بود. او جاسوس عراقی ها بود.
* که دستگیر و اعدام شد.
بله. یکی از بچه ها می گفت عراقی ها از من پرسیدند فرمانده گردان و رئیس عملیات و خلبان هایتان کی ها هستند؟ این دوستمان خودش مسئول آمار بود. می گفت برای فریب شان، اسم افرادی را دادم که شهید شده بودند. بازجوی عراقی هم با داد و فریاد گفته بود فلان فلان شده، این ها که همه کشته شده اند! یعنی در این حد اطلاعات داشتند.
* جناب اعظمی، ۲ ماه انفرادی بودید و بعد شما را بردند پیش آقای ذوالفقاری؛ ۴ ماه با هم بودید تا اینکه رفتید ابوغریب. ۲ سال را آن جا با خلبان های دیگر سر کردید و بعد هم دوره پایانی اسارت را در زندان پایگاه الرشید بودید.
از سال ۶۳ تا ۶۷ در الرشید بودیم.
* مثل باقی مفقودالاثرها. که ۲۴ شهریور ۶۹ برگشتید. شما هم جزو مفقودالاثرها بودید.
بله. در ابوغریب بیست و هفت هشت افسر بودیم که غیرخلبان از نیروی زمینی، دریایی، ژاندارمری و...
* هوانیروز...
... بودیم. خلبان های هوانیروز با ما بودند؛ همراه یک خلبان نیروی دریایی که مامور به هلال احمر بود. هوایی ها و زمینی ها در ابوغریب بودند. عراقی ها تصمیم گرفتند اسرای خلبان را به نیروی هوایی این کشور تحویل بدهند. ازاین رو آنها را از ابوغریب جدا کرده و به استخبارات آوردند. وقتی این کار انجام شد من و آقای ذوالفقاری را از سلول مان آوردند پیش این ها.
* بعد از آقای ذوالفقاری جدا نشدید!
بله. نشدیم.
از گوشه ای یکی گفت عه! اینکه اعظمی است! دیگری گفت اینکه ذوالفقاری است!... دیدیم بچه های خودمان هستند. آقای علیمرادی اول اسم من را صدا زد. آقای (احمد) سهیلی یکی از بچه ها بود که پیش از اسارت چاق و توپر بود. ولی اکنون، استخوانِ تمام شده بود* و تا آخر اسارت هم با هم بودید.
بله با هم بودیم. وقتی چشممان را باز کردند، دیدیم یک عده آدم با لباس خاکی و سرهای تراشیده روبرویمان هستند. از گوشه ای یکی گفت عه! اینکه اعظمی است! دیگری گفت اینکه ذوالفقاری است!... دیدیم بچه های خودمان هستند. آقای علیمرادی اول اسم من را صدا زد. آقای (احمد) سهیلی یکی از بچه ها بود که پیش از اسارت چاق و توپر بود. ولی اکنون، استخوانِ تمام شده بود. خلاصه بچه ها بلند شدند و ماچ و بوسه کردیم. از آن جا هم سوار ماشینمان کردند که به نیروی هوایی تحویل بدهند. اما نتوانسته بودند مکانی امن پیدا کنند. در نتیجه باردیگر به ساختمان استخبارات برگشتیم و این دفعه به طبقه بالای زندان قبلی که محلی برای هواخوری بود منتقل شدیم. شب را آن جا بودیم و فردایش ما را به ابوغریب بردند. یک شب با بچه های نیروی زمینی بودیم و فردایش آنها را جدا کرده و بردند. آن جا در ابوغریب در اختیار نیروی هوایی عراق بودیم. تا دهه فجر سال ۱۳۶۳ آن جا بودیم. تا اینکه ما را به بغداد و زندان الرشید بردند. جایی که بخشی از آن، بچه های مفقود نیروی زمینی بودند. این ها در ابوغریب با ما بودند. ازاین رو در مراحل مختلف از ۲۵ تا ۳۰ نفر شدیم. بعد آقای (حسین) لشکری را از ما جدا کردند و شدیم ۲۹ نفر.
در زندان الرشید بودیم و اسارت را گذراندیم.
* ۱۳۶۹ هم برگشتید.
بله. آن سال صدام رفت کویت را بگیرد. عنایت خدا بود که این دیوانه چنین نقشه ای بکشد و گیر بیافتد. فکر کرد ایران می آید کنارش و مقابل آمریکا قرار می گیرد. وقتی در عملیاتی موفقیت به دست می آوردند، از بلندگوهای زندان صدای رادیو را پخش می کنند و صدام با شدت و حدت حرف می زد.
بعد از حمله صدام به کویت، روزی یک سرباز آمد و گفت اسارت به اتمام رسید. شما فردا می روید! خب از این حرف ها زیاد می زدند. این ماجرا برای چه زمانی بود؟ قبل از طلوع آفتاب که در را باز می کردند نماز بامداد بخوانیم. همان موقع بود. گفتیم آن سرباز حرفی زد و رفت. ولی ساعت ۸ که صبحانه آوردند سرپرست زندان گفت اسارت شما به اتمام رسید. یک ساعت بعد برایمان لباس سربازی آوردند. باز هم مطمئن نبودیم. قبلش اسرا را گروه گروه آزاد کرده بودند ولی می گفتیم ما شرایط خاص داریم و نباید توقعی داشته باشیم. چون مفقودالاثر بودیم و می گفتیم امکان دارد ما را اصلا تحویل ندهند. تا بامداد روز ۲۴ شهریور رسید و آن حرف ها را در رابطه با آزادی زدند. ظهر که شد نهار آوردند و بعد ما را سوار خودرو کردند و به پادگان بعقوبه بردند. آن جا با یک سری از خلبان های دیگر همراه شدیم. شب را سر کردیم و بامداد در تاریک روشن بامداد نیروهای صلیب سرخ را ملاقات کردیم و ناممان را ثبت کردند. من ۸ سال اسارت داشتم، برخی از بچه ها ۱۰ سال. سوار شدیم و به مرز آمدیم و برگشتیم.
ادامه دارد...
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب