علیرضا قیامتی :
شاهنامه معیاری برای اخلاق مداری انسان مدرن
به گزارش جاویدانی استاد دانشگاه فرهنگیان مشهد و شاهنامه پژوه، با اشاره به جنبه های مختلف معنویت و نیایش در شاهنامه فردوسی اظهار نمود: این اثر معیاری برای یکتاپرستی و اخلاق مداری انسان مدرن است.
خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین-فاطمه ضیافتی فرامرزی: امروز ۲۵ اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، بزرگ ترین حماسه سرای ایران است. وی در سال ۳۱۹ شمسی برابر در طوس متولد شد. شهرت جهانی فردوسی، به خاطر کتاب شاهنامه است که وی سرودن آنرا از دوران جوانی شروع کرد، تا انتهای عمر، بارها آنرا بررسی و ویرایش کرد و بر غنای آن افزود. شاهنامه والاترین و کامل ترین اثری است که جهان بینی ایرانی ها در طول تاریخ را نشان داده است. در دیدگاه ایرانی ها خداوند یگانه و یکتاست. به گواه تاریخ، ایرانی ها تنها قوم متمدن جهان باستان بودند که هیچ گاه شرک و چند خدایی در میان آنان وجود نداشت.
این اثر جاویدان فردوسی که در شمار بهترین آثار حماسی عالم است، در حدود پنجاه هزار بیت دارد و تابحال به زبان های مختلف دنیا ترجمه شده است. شاهنامه فردوسی بر اثر نفوذ شدیدی که در بین طبقات مختلف ایرانی ها یافت، در همه ادوار تاریخی پس از قرن پنجم هجری مورد توجه بود چنانکه همه شاعران حماسه گوی ایرانی تا عهد اخیر تحت تأثیر آن بوده و از آن پیروی کرده اند. فردوسی در بیان افکار و نقل معانی و رعایت سادگی زبان، صراحت و روشنی سخن، انسجام، استقامت و متانت کلام در درجهای از قدرت است که کلامش همواره در بین استادان، نمونه اعلای فصاحت و بلاغت شمرده شده و به منزله سخن سهل و ممتنع تلقی گردیده است.
یکی از هزاران مفاهیم پرارزش معنوی که در این اقیانوس ادبی به زیبایی و شیوایی موج می زند، نیایش پروردگار یگانه است. بازتاب گسترده ی این کردار معنوی در شاهنامه نشان از آن دارد که نیایش همچون خداجویی، از اولین روزگاران شکل گیری تمدن بشری کرداری پسندیده و همراه با باور و اعتقاد در فرهنگ مردم ایران زمین بوده است.
نکته جالب توجه در مورد شاهنامه آن است که حکیم فردوسی در عین این که به زبان منظوم حماسه های ملی را آفریده و به رشته تحریر در آورده است، به اعتقادات ایرانی ها نیز توجهی خاص داشته و امر نیایش با معبود یکتا را در جای جای این اثر سترگ به معرض نمایش گذاشته است.
بر آن شدیم در سالروز بزرگداشت استاد سخن و ادب فارسی با علیرضا قیامتی استاد دانشگاه فرهنگیان مشهد و شاهنامه پژوه گفتگو کرده و ابعاد خداشناسی و یکتاپرستی در این اثر عظیم و پرارزش را بررسی نماییم که در ادامه می خوانید:
«علیرضا قیامتی» در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن اشاره به ابعاد خداشناسی شاهنامه فردوسی اظهار نمود: بر خلاف بیشتر حماسه های بزرگ دنیا، شاهنامه تنها حماسه ای است که خداوند در آن چهره ای حقیقی و ملموس دارد به این معنا که همه جا یار و یاور انسان ها، شهریاران و پهلوانان نیکوسرشت است. این در شرایطی است که در دیگر آثار حماسی جهان به ویژه ایلیاد اودیسه خدایان به زمین می آیند و حتی شرارت می کنند.
استاد دانشگاه فرهنگیان مشهد با اشاره به اینکه شاهنامه برداشت انسان موحد از خدا را ارائه کرده است، اضافه کرد: از این جهت می توانیم بگوییم که اولین دعوت فردوسی از انسان ها دعوت به یکتاپرستی است بگونه ای که هر انسان باورمند یکتاپرستی با هر زبان و دینی آنرا با تمام وجود لمس کرده می تواند بیان کند. این شاعر پارسی گوی ایرانی در اولین ابیات شاهنامه خدای را چنین تصویر می کند:
به نام خداوند جان و خرد
کزین اندیشه برتر نگذرد
خداوند نام و خداوند جای
خداوند روزی ده رهنمای
خداوند کیوان و گردان سپهر
فروزنده ماه و ناهید و مهر
این پژوهشگر با اشاره به اینکه خدا در شاهنامه، یگانه و زیربنای همه هستی قرار می گیرد، اضافه کرد: از این جهت هیچ حماسه ای را نمی توان یافت که به اندازه شاهنامه در آن نیایش با خداوند اصل باشد. شروع ایلیاد و اودیسه که آنرا هم سنگ شاهنامه به شمار می آورند این چنین شروع می شود: ای الهه بخوان سرود خشم آشیل را.
وی افزود: این در شرایطی است که سرنوشت پهلوانان و قهرمانان شاهنامه بستگی به ارتباط و پیوندی دارد که آنها با خداوند برقرار کردند، در واقع هر میزان که شهریار یگانه پرست تر باشد و در جهت آزادگی و مردم داری بکوشد کامیابی او افزایش می یابد.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: در شاهنامه با دو شخصیت عمده مواجهیم؛ نخست «رستم» که آرمانی ترین پهلوان و الگوی شاهنامه در همه زمینه ها است، جالب این که رستم الگوی یگانه پرستی بوده و در همه احوال و گفتار او جز خداپرستی را نمی توان پیدا کرد. نفر دوم «کیخسرو» آرمانی ترین پادشاه شاهنامه است و راز نیاز او با معبود سرآمد است. مساله دیگر این است که رستم قدرت خویش را از طرف خدا می داند و در نتیجه در دستگیری از محرومان و ستم دیدگان تلاش می کند چنانچه در ابیات شاهنامه از زبان رستم آمده است:
ترا ایزد این زور پیلان که داد
دل و هوش و فرهنگ فرخ نژاد
بدان داد تا دست فریاد خواه
بگیری برآری ز تاریک چاه
قیامتی با اشاره به اینکه نیایش های رستم در شاهنامه گستره ای بالغ بر پانصد بیت را در بر می گیرد، اضافه کرد: این نیایش ها فقط به فرد و یا شخص خاصی محدود نیست، برای مثال سپاه ایران در ابتدای همه جنگ ها از خداوند خواهان نیرومندی و پیروزی اند. نکته قابل توجه این که رستم پس از آنکه سپاه ایران موفق به شکست تورانیان شد خطاب به سربازان می گوید: این قدرت و پیروزی فقط با یاری یزدان امکان پذیر شد و اگر او یاری نمی کرد به این مرحله نمی رسیدیم:
همه دست یکسر به یزدان زنیم
منی از تن خویشتن بفکنیم
مگر دست گیرد جهاندار ما
وگرنه بد است اختر و کار ما
برآمد ترا این چنین کار چند
به نیروی یزدان و بخت بلند همه
این پژوهشگر افزود: در جای جای شاهنامه نیایش را میتوان در بیان قهرمانان پیدا کرد بخصوص در مورد شخصیت رستم، نکته جالب آن است که هر میزان این نیایش بیشتر شود خداوند پاسداری بیشتری می کند و اصلاً مرز میان انسان و دیو در شاهنامه ستایش خداوند است. اگر کسی خداوند را ستایش کند به مرحله انسانیت رسیده و اگر ناسپاسی کند دیو است. دیو همان انسان های بد هستند که فردوسی در وصف آنها این چنین سرود:
تو مر دیو را مردم بد شناس
کسی کو ندارد ز یزدان سپاس
هر آنکو گذشت از ره مردمی
ز دیوان شمر، مشمر از آدمی
در جای جای شاهنامه نیایش را میتوان در بیان قهرمانان پیدا کرد بخصوص در مورد شخصیت رستم، نکته جالب آن است که هر میزان این نیایش بیشتر شود خداوند پاسداری بیشتری می کند و اصلاً مرز میان انسان و دیو در شاهنامه ستایش خداوند است
این شاهنامه پژوه اظهار داشت: کیخسرو زیباترین نیایش های یزدانی را در شاهنامه دارد، او پس از شکست دادن تورانیان به خود مغرور نمی گردد، حتی زمانی که سپاه تورانیان را به اسارت می گیرد باز هم غره نشده و می گوید: این پیروزی از آن خداوند است و ما آغازگر جنگ نبودیم بلکه در مقام دفاع بر آمدیم ازاین رو چون دفاع کردیم خداوند ما را یاری کرد.
وی ادامه داد: همینطور یکی دیگر از زیباترین و دل انگیزترین صحنه های شاهنامه را می توانیم در صحنه ای ببینیم که «گیو» از حمله افراسیاب تورانی به ایران باخبر می شود و برای دفاع از ایران، فرزند نوجوان خود به نام «بیژن» را که سن و سالی ندارد و با وجود آگاهی از این که به احتمال زیاد کشته می شود به میدان می فرستد اما دلش با خداست. از خدا می خواهد فرزندش را به او سالم و زنده برگرداند و چنین هم می شود، بیژن در قدردانی از خداوند می گوید:
بغلتید و بنهاد بر خاک، سر
همی آفرین خواند بر دادگر
گرفتش ببر باز، فرزند را
دلیر و جوان و خردمند را
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: هیچیک از این موارد را در حماسه های مختلف جهان همچون ایلیاد و اودیسه، «مهابهاراتا» یا «لیان شامپو» نمی توانیم پیدا نماییم، از این جهت شاهنامه افزون بر این که حماسه ملی است حماسه یکتاپرستی و خداجویی نیز هست. برای مثال شخصیتی مانند رستم همواره در حال نیایش است اما او هیچ گاه برای خودش نیایش نمی کند، یا افرادی چون کیسخرو و فریدون برای خود نیایش نمی کنند بلکه برای همه مردم و رفاه و آسایش همه و منافع ملی و رستگاری های معنوی نیایش می کنند.
وی با اشاره به اینکه اخلاق گرایی در شاهنامه نمایی از یگانه پرستی حکیم سخن فردوسی بزرگ است، اضافه کرد: این رویکرد نشان از یکتاپرستی دارد که در روح فرهنگ ایرانی وجود دارد چونکه ایرانی ها تنها ملتی بودند که در طول تاریخ جز خدای یگانه را نپرستیدند.
قیامتی در ادامه اضافه کرد: شاهنامه معیاری برای اخلاق مداری و نیکوکاری برای انسان مدرن است. سفارش فراوانی در شاهنامه نسبت به این مساله شده است که انسان های محروم را یاری نماییم و که این راه رستگاری است، از آزار ضعیفان بپرهیزیم و مردم دار باشیم چنانچه حکیم سخن سروده است:
به گیتی به از مردمی کار نیست
بدین با تو دانش به پیکار نیست
مگر دان سر از دین و راستی
که خشم خدا آورد کاستی
وی در انتها تصریح کرد: نکته قابل توجه دیگری که در شاهنامه می بینیم پرهیز از جنگ است در حالیکه حماسه به طور معمول مملو از جنگ است. اما در شاهنامه فردوسی اگر هم جنگی اتفاق افتاده است در دفاع بوده است چنانچه فردوسی می سراید:
همه زآشتی کام مردم رواست
که نابود باد آنکه او جنگ خواست
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب