سلسله نشست های حدیث كرامت،
طبقه بندی روایات رضوی در كتاب الكافی شیخ كلینی بررسی گردید
جاویدانی: قم چهارمین نشست مجازی حدیث ماندگار به بررسی روایات رضوی در كتاب الكافی مرحوم شیخ كلینی پرداخت.
چهارمین نشست از سلسله نشست های مجازی "حدیث کرامت" چهارمین جشنواره سیره امام رضا(ع)، آموزه ها و کارکردها با عنوان "احادیث امام رضا(ع) در کتاب الکافی مرحوم کلینی" با ارائه بحث دکتر محمود ملکی تراکمه ای به همت بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی و جهاددانشگاهی واحد استان قم انجام شد.
وی در ابتدای این جلسه کتاب الکافی شیخ کلینی را جامع ترین کتاب حدیثی شیعه ذکر کرد و اظهار داشت: روایتی در این کتاب بیان شده که امام رضا(ع) فرمودند عبادت و پرستش، به زیادی نماز و روزه نیست بلکه به تفکر و اندیشیدن در امر خدای عز و جل است. این روایت در باب التفکر کتاب کافی بیان شده است.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث اظهارکرد: امام رضا(ع) در سال 148 هجری قمری متولد شدند و در صفر 203 هجری قمری نیز به شهادت رسیدند. با توجه به این که همه زندگانی حضرت برای ما معتبر و مهم می باشد، ولی آنچه بیشتر مد نظر است، مطالعه دوران آغاز امامت است و آغاز امامت امام رضا(ع) از سال 183 هجری است. یعنی امام رضا(ع) 20 سال امامت داشتند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مجمع الفکرالاسلامی، اشاره کرد: از سال 183 هجری که امام در مدینه حضور دارند تا سال 200، این حضور ادامه دارد و از سال 200 تا 203 هجری ایشان در خراسان حضور دارند. اگر بخواهیم روایات امام را از حیث زمانی و مکانی تقسیم نماییم، روایات 183 تا 200 در مدینه و از 200 تا 203 این روایات در خراسان از امام صادر گردیده است.
وی با ذکر این مطلب که بیشترین روایات امام در مدینه صادر و ثبت شده است، اظهار داشت: کتاب شریف کافی، جامع ترین و اصیل ترین کتاب حدیثی شیعه است که بر جای مانده است. این کتاب از حیث قدمت مربوط به آغاز قرن چهارم و مقارن با غیبت صغرای امام زمان(عج) است.
استاد حوزه بیان کرد: کتاب محاسن برقی نیز هم کتاب بسیار معتبری است ولی مقدار سه چهارم کتاب مفقوده شده است ولی کتاب کافی مهمترین کتاب شیعی است که خوشبختانه با 15 هزار و 400 حدیث در این کتاب به ما رسیده و در دسترس ما است. بنا بر این یکی از وجوه پرداختن به این کتاب از این حیث است که این کتاب یک کتاب جامع و قدیمی است و به زمان ائمه بسیار نزدیک است.
وی اظهار داشت: این کتاب از مرحوم کلینی است که ایشان منتسب به روستایی در ری کنونی است. ایشان را از دیرباز تا کنون ستوده اند. مرحوم کلینی را تا کنون به صفاتی چون عارف به اخبار و بزرگ اصحاب و شیعیان ستوده اند. حتی اهل سنت نیز از ایشان بعنوان فقیه شیعه نام برده اند.
بررسی خاصیت های درونی کتاب الکافی
عضو هیئت علمی پژوهشکده مجمع الفکرالاسلامی، یادآورشد: تعبیر دیگر مرتبط به این کتاب، مرتبط به این است که این کتاب از مهمترین کتب اربعه است. سه کتاب دیگر از شیخ صدوق و شیخ طوسی است که به فقه پرداختند ولی در کتاب کافی موارد مختلفی بیان شده است.
وی اظهار داشت: از زمان صفویه بود که کتاب کافی بخش بندی و تقسیم بندی شد. این کتاب از زمان تالیف با 16 راوی بشدت رسمیت داشته است. ابن قولویه که استاد شیخ مفید همچون این روات است. بزرگان دیگری چون نعمانی نیز از راویان کتاب است که این کتاب را برای شاگردان روایت کردهاست.
وی اظهارکرد: کتاب الغیبه نعمانی از کتاب کافی بسیار سود جسته است. مرحوم شیخ طوسی در تهذیب از این کتاب بسیار بهره برده است. پژوهش های بسیار زیادی درباب این کتاب رخ داده است که این پژوهش تا در مجموعه کنگره ثقه الاسلام کلینی ارائه شده است.
این استاد حوزه بیان کرد: مرحوم کلینی که به ثقه الاسلام شهرت دارند در سال 328 یا 329 از دنیا رفته اند و تخمین زده می شود که ولادت ایشان در نیمه دوم قرن سوم باشد. مدفن ایشان نیز در بغداد است و ولادت شیخ کلینی نیز به قاعده در کلین ری است. جایی که هم اینک قبر پدر ایشان نیز در این محل قرارداد.
وی با بیان این که کتاب کافی، توسط مرحوم کلینی و در 20 سال تدوین شده است، اظهارکرد: بنابر سال وفات ایشان تدوین کتاب این اثر در اوایل قرن چهارم رخ داده است. با این وجود فاصله شهادت امام و کتابت این کتاب، حدود یک قرن است و بنا بر این می توان اظهار داشت که فاصله کمی است.
وی اظهار داشت: فاصله 100 سال از صدور تا ثبت روایات فاصله کمی است. با توجه به این که روایات، کتابت می شده است اهمیت این کتاب چند برابر است. علو سند یا کوتاهی سند برای یک سند یک حسن بشمار می رود. روایات رضوی که در کتاب کافی است، دارای علو سند است.
ملکی بیان کرد: استفاده دیگر این بحث آن است که می توانیم ببینیم که روایات امام رضا(ع) چگونه به دست مرحوم کلینی رسیده است. در این کتاب روایاتی با دو طبقه یا سه طبقه واسطه وجود داشته است. در واقع مسیر و سیر رسیدن حدیث از امام تا کلینی نیز بسیار مهمست.
وی اضافه کرد: وقتی مسیرها را بدست بیاوریم می توانیم درباب معتبر بودن این روایت سخن بگوییم که برای هر کدام از آنها مثال های جالبی وجود دارد.
استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: نکته دیگر مرتبط به احادیث امام رضا(ع) است که این احادیث برای یک تاریخ حدیث بعنوان منبع محسوب می شود. در تاریخ حدیث نکات ابهامی بسیاری داریم و روایات امام رضا(ع) کمک زیادی به رفع این ابهامات می کند. این روایات منبع بسیار خوبی برای مطالعات بین ادیانی و فرق است. برای اینکه امام رضا(ع) مناظرات زیادی با این گروه داشتند.
ملکی با بیان این که احادیث رضوی به تاریخ فقه نیز کمک شایانی می کند، یادآورشد: همین طور شناخت این روایات کمک شایانی به تاریخ ایران می کند برای اینکه اخبار و تحلیل های خبری هنگام حضور حضرت در خراسان می تواند ما را به اطلاعات جالبی از تاریخ خراسان و ایران در آن زمان برساند.
تنوع روایات رضوی در فصول الکافی / 926 حدیث رضوی در اثر شیخ کلینی
وی با اشاره به تنوع و گوناگونی روایات رضوی اظهار داشت: این روایات در حوزه های مختلف بسیار گسترده است. این مساله نشان میدهد که نیازهای جامعه اسلامی و شیعی دارای تنوع گوناگون بوده است.
وی اضافه کرد: بحث پیرامون روایات رضوی می تواند ما رابه حدیث و فهم و سند حدیث برساند. برمبنای شمارش انجام شده 926 روایت از امام رضا(ع) وجود دارد که 6 درصد کل روایات کافی است.
وی با اشاره به مشکل شمارش این روایات بیان کرد: کنیه امام رضا(ع) و امام کاظم(ع) مشترک است و هر دو بزرگوار با کنیه ابوالحسن در این کتاب نام برده شدهاند و همین بحث شمارش را سخت می کند. جالب است که راویان از دو امام نیز نقل کرده اند. مثل بازر آن فتح بن یزید جرجانی است که معین نیست که این روایت را از کدام امام نقل می کند. البته شیخ صدوق نیز این روایات را به امام رضا(ع) نسبت داده است.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با ذک راین مطلب که روایاتی که هیچ اختلافی در آن وجود نداشته باشد به حداقل و به حد 900 حدیث می رسد، اظهارکرد: در این میان 167 روایت در بخش اصول کتاب کافی است. کتاب اصول کافی تنها به اصول و اعتقادات نپرداخته برای اینکه هم مباحث توحیدی و اخلاقی و آداب و دعا و قرآن را مطرح کرده و هم به مسایلی چون علم و عقل می پردازد.
وی با اشاره به این که 4 حدیث کتاب در کتاب العقل آمده است، اظهار داشت: 2 کتاب در کتاب العدل آمده است. 25 حدیث در کتاب التوحید کافی ارائه شده است. 84 حدیث در کتاب الحجه یا امامت آمده است. مرحوم کلینی مبحث خمس را ذیل بحث حجت و امامت ذکر کرده است و این بحث را به کنار سایر فروع نبرده است.
ملکی اضافه کرد: تقسیمات اصلی برمبنای کلمات کتاب بوده است و کلمه کتاب جایگزین بخش و فصل ما در فارسی است. 35 حدیث رضوی هم در بخش ایمان و کفر آمده است. همین طور 12 حدیث در کتاب الدعا بیان شده است در کتاب قرآن نیز 1 حدیث بیان شده است. 4 حدیث نیز در بخش عشره کتاب کافی آمده است.
وی با بیان این که در بخش فروع نیز 747حدیث وجود دارد، اظهار داشت: این احادیث از کتاب الطهاره و صلاه و... است که احادیثی در آن بیان شده است. بنابر این اگر بخواهیم درصد بگیریم 80 درصد روایات امام رضا(ع) در کتاب کافی مرتبط به فقه است و 20 درصد روایات به توحید و امامت و اخلاق و تاریخ اختصاص دارد.
عضو هیئت علمی مجمع الفکر الاسلامی بیان کرد: احادیث ائمه(ع) خصوصاً احادیثی که بوسیله امام باقر(ع) به بعد ارائه شده بوسیله کتب ارائه شده است که این بحث کاملا مسلم و پذیرفته شده است. یعنی روایات امام رضا(ع) بوسیله این گونه کتب به دست مرحوم کلینی رسیده است.
وی اظهار داشت: احادیث مختلفی داریم که حسن بن جهم از امام رضا(ع) روایت می کند. کتاب وی در دست حسن بن علی بن فضال بوده است. حال وقتی به کتاب کافی مراجعه می نماییم می بینیم که حسن بن علی بن فضال روایت را از حسن بن جهم نقل می کند. پس کتاب حسن بن جهم کتاب بسیار مهم و معتبری است.
وی اضافه کرد: در کتاب کافی موارد زیادی داریم که فاصله مرحوم کلینی با امام 2 واسطه است. علی بن ابراهیم عن یاسر( خادم امام) از امام رضا(ع) روایتی نقل کرده است. حال نکته جالب این است که همین علی بن ابراهیم کتابی به نام قرب الاسناد داشته است. در کتاب وی فقط یک واسطه با امام وجود دارد. این کتاب موضوع بسیار خوبی برای پژوهش است که می توانیم به اصل این سند که هم اکنون مفقود است برسیم.
وی اشاره کرد: اینکه روی وساطت اندک اصرار داریم این است که با کم شدن فاصله راویان احتمال خطا کم می شود و اعتبار سند افزایش می یابد.
وی با اشاره به این که کتاب محمد بن اسماعیل برمکی دارای کتاب التوحید بوده که روایات توحیدی امام رضا را در خود جای داده است، بیان کرد: کتاب احمد بن محمد بزنطی یکی از کتب بسیار مهم تاریخ روایت رضوی است که این نوع روایات با سه واسطه بیان شده است.
این نویسنده و پژوهشگر علم الحدیث اظهارکرد: کتاب دیگر توسط احمد بن موسی اشعری با دو واسطه از امام نقل شده است. نکته جالب اینکه ایشان نیز کتابی در این عرصه دارد. کتاب بعدی از ابراهیم ابن ابی محمود بن خراسانی نوشته شده که روایاتش را در حجاز و مدینه از امام رضا (ع) شنیده و روایات را از ایشان گرفته اند. این روایات بیشتر در حوزه فقهی است.
ملکی تراکمه ای عنوان کرد: نکته دیگر آن است که آن است که روایاتی را تا کنون از آن بحث می کردیم که در کتاب کافی موجود است حال سوال این است که آیا روایاتی از امام رضا(ع) وجود داشته است که مرحوم کلینی در کتاب خود نقل نکرده است؟ در اینجا دو دسته روایات وجود دارد.
وی اضافه کرد: نخست کتابی منسوب به فضل ابن شاذان است که از بزرگان شیعه است که قبر ایشان در نیشابور است. ایشان کتابی به نام "علل " دارد که این کتاب قاعدتا در اختیار مرحوم کلینی بوده است ولی ایشان حتی یک روایت نیز از این کتاب در الکافی نقل نکرده است ولی شیخ صدوق روایاتی از علل را نقل کرده است که نشان گر اختلاف در مبانی علمی- حدیثی این دو بزرگوار است.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث اظهارکرد: کتاب دیگر که در دسترس بزرگان بوده ولی مرحوم کلینی از آن موردی نقل نکرده از ابن فضال که آنرا از پدرش نقل کرده است. مرحوم نجاشی در شرح حال حسن بن فضال بیان می کند که این کتاب وجود داشته ولی نقد و نظری به آن وارد میکند. این نسخه کتاب در کتاب کافی نیست ولی در آن زمان وجود داشته است.
وی اضافه کرد: مقایسه سندهایی که در کتاب کافی وجود دارد با اسنادی که در کتب دیگر همچون شیخ صدوق است نشان میدهد که می تواند خیلی از مشکلات سندی را حل کرد که با مطالعه مقایسه ای افرادی که از دایره اسنادی جامانده اند را در کتب دیگر پیدا کرد و از این روی اعتبار حدیثی نیز بیشتر می شود.
ملکی یادآورشد: درباب اینکه یک حدیث چگونه نقل و انتقال پیدا می کرده مباحث بسیار مهمی در علم الحدیث وجود دارد همچون آنها قرائت و سماع و مکاتبه و اجازه و... اشاره نمود که در روایات رضوی دو مورد را یافتیم که قابل توجه است.
وی اظهار داشت: راوی به نام محمد ابن عبید بیان می کند که در یک مکاتبه سوالی از امام رضا(ع) پرسیدم که آیا خداوند قابل رویت است امام با خط مبارکشان این حدیث را نگاشتند و نظر درست را بیان نمودند.
وی با ذکر این مطلب که راه دوم نیز سماع یا شنیدن حدیث است، اشاره کرد: مشهور است که حدیث پژوهان معتقد هستند که مطمئن ترین طریق ثبت حدیث، سماع و املا است. جالب اینکه محمد بن زید بیان می کند که خدمت امام رضا(ع) از توحید پرسیدم که امام جواب خودرا املا کردند. این مبحث نشان میدهد که امام رضا(ع) به مباحثی چون علم الحدیث توجه خاص داشتند.
وی یادآورشد: در روایات رضوی که در خراسان صادر گردیده است راویان خدمت امام می رسند و از امام می پرسد که اگر برای شما اتفاقی افتاد، به سمت چه کسی برویم؟ این سوال، یک سوال شیعی است. برای اینکه در زمان امام، واقفیه فعالیت زیادی داشتند و این مساله نشان میدهد که در منطقه خراسان و میان شیعیان خراسان بحث توقف بر امامت امام کاظم (ع) دیگر محلی از اعراب ندارد یا قسمتی از شیعیان خراسان به هیچ وجه به این بحث ورود نکردند.
ویدر اد رامه با بیان این که مساله وقف بر امام موسی کاظم(ع) در میان شیعیان ایرانی وجود نداشته است، اشاره کرد: نکته دیگر آنکه در روایات امام رضا(ع) به هیچ وجه راویان واقفی وجود ندارند. راویان واقفی بعد از امام رضا(ع) وجود دارند ولی این گروه روایات امام کاظم و امام صادق(ع) را نقل می کردند.
وی اظهار داشت: مباحث دیگری که در خراسان مطرح است، مساله وراثت دوده (ع) است که عنوان می کنند که ما فلان خاصیت خود رااز انبیا به ارث بردیم نشان میدهد که شیعیان بسیاری در خراسان به این بحث اهمیت می دادند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده دارالفکرالاسلامی بیان کرد: یک فرد ایرانی از امام رضا(ع) از اطاعت از ایشان و نسبت آن با اطاعت از امام علی(ع) سوال می پرسد و این مساله نشان دهنده آگاهی کامل از امامت در بین فارسیان می دهد. همین شخص درباب علم الغیب سوال می پرسد.
وی اضافه کرد: یکی از راویانی که در جای جای روایات رضوی وجود داشته، معمر ابن خلاد است که بنظر می رسد این روایات را در مدینه نقل می کند که باید در این خصوص به گونه شناسی و.. پرداخت.
وی اظهار داشت: روایات رضوی درباب تاریخ ادیان نیز قابل مطالعه است. امام رضا(ع) خاصیت های امام(ع) را بیان می کند. عبدالعزیز ابن مسلم بیان می کند که همراه با امام در مرو حضور یافتیم که بحث امام پیش آمد و بحث زیادی پیرامون اختلاف مردم در این عرصه پیش آمد که نشان میدهد که این بحث از مباحث مهم فرق اسلامی بوده است.
استاد حوزه و دانشگاه یادآورشد: عبدالله بن مغیره درباب غسل جمعه از امام می پرسد که امام آنرا واجب بر می شمرد. برخی نیز به صراحت از فقهای شیعی در این خصوص فتوای وجوب غسل جمعه بیان می کنند. نکته جالب اینکه این روایت در آخر قرن دوم از مدینه به کوفه آمده است.
وی اضافه کرد: اهل سنت نیز روایاتی دارند که از پیامبر نقل می کنند که غسل روز جمعه واجب است و جالب است که حتی کلمه وجوب هم در روایات رضوی آمده و هم نبوی از اهل سنت که البته این وجوب را به تاکید برداشت کرده اند. بدین سبب روایات رضوی باب بسیار جالبی در حوزه فقه مقارن را مفتوح می کند.
وی اظهار داشت: محمد بن عبدالله از امام رضا(ع) نقل می کنند که شخصی صله رحم می کند و از عمرش سه سال مانده است ولی به جهت این صله رحم خداوند این سه سال را به سی سال مبدل می کند. اگر مردم این محاسن حدیث را بشنوند و ببینند اساسا تابع این حضرات خواهند شد.
منبع: javidani.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب