نگاهی به صلوات شعبانیه
جاویدانی: همچون راه های تقویت معنویت و پیوند با خدا و كسب معرفت در ماه شعبان انس با ادعیه مخصوص این ماه است كه یكی از آنها «صلوات شعبانیه» است.
به گزارش جاویدانی به نقل از ایسنا، محبوبه سرمدی - كارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر انقلاب اسلامی - در یادداشتی در مورد ارزش ماه مبارك رمضان و ماه شعبان آورده است: ماه های رجب، شعبان و رمضان همچون ماه های پرفضیلت و از نعمت های الهی و فرصت مناسبی برای تقرب به خداوند، خودسازی، تقویت معنویت و كسب نیروی لازم برای فعالیت در طول سال است. در روایات گوناگون نیز بر اهمیت این سه ماه و ضرورت بهره گیری از آنها تاكید شده است. ماه رجب و شعبان مقدمه ورود به تالار ضیافت ماه رمضان است و برای متنعم شدن از سفره پربركت ماه رمضان لازم است انسان در ماه رجب و شعبان رابطه خودرا با خداوند تقویت كند و قلبش را از آلودگی ها بزداید. همچون راه های تقویت معنویت و پیوند با خدا و كسب معرفت در ماه شعبان انس با ادعیه مخصوص این ماه است. یكی از ادعیه ماه شعبان صلوات شعبانیه است كه از امام سجاد (ع) صادر گردیده است. این دعا شامل شش فقره است كه با صلوات از هم جدا می شوند و ازاین رو به صلوات شعبانیه نیز مشهور است. استفاده مكرر از صلوات بر محمد و آل محمد در این دعا نشان دهنده‌ی اهمیت صلوات در هنگام راز و نیاز با خداوند و بركات و آثار آن است. در آیه ۵۶ سوره احزاب خبر از صلوات خدا و ملائكه بر پیامبر، مقدمه ای برای امری به مؤمنان است: صلوات بر پیامبر (ص) و تسلیم محض پیامبر شدن: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیما». البته در روایات گوناگون شیعی و سنی آمده است كه به هنگام صلوات بر پیامبر باید آل پیامبر را نیز افزود. بر اهمیت و تأثیر صلوات در استجابت دعا نیز در روایات فراوانی تاكید شده است.
بعد از صلوات اول، پیامبر و خاندان ایشان با چند تعبیر بسیار عمیق و ژرف كه محور اصلی همه‌ی آنها پیوند با وحی است معرفی می گردند. «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ، وَمَوضِعِ الرِّسالَةِ، وَمُخْتَلَفِ الْمَلائِكَةِ، وَمَعْدِنِ الْعِلْمِ، وَأَهْلِبَیْتِ الْوَحْیِ».
بعد از صلوات دوم، پیامبر و آل ایشان به كشتی روان در اقیانوس های عمیق تشبیه می شوند كه هر كس بدان درآید ایمنی می یابد و هر كه آنرا رها كند غرق خواهد شد. «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْكِ الْجارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغامِرَةِ، یَأْمَنُ مَنْ رَكِبَها، وَیَغْرَقُ مَنْ تَرَكَهَا»؛ سپس به سه نوع موضع گیری نسبت به مسیر و خط پیامبر و خاندانش اشاره شده است: «الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مارِقٌ، وَالْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ، وَاللَّازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ». هر كس از آنها پیشی گیرد از دین خارج می شود و كسی كه در ضمن مسیر از آنها عقب بماند نابود می شود و تنها راه رسیدن به مقصود، همراهی آنان است.
در صلوات سوم پیامبر و خاندانش به حصاری استوار و فرازمند تشبیه شده اند كه به هنگام گرفتاری می توان به آنها پناه برد و آنها را ملجأ و مأوایی برای آرامش و سكونت قرار داد: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ الْكَهْفِ الْحَصِینِ، وَغِیاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَكِینِ، وَمَلْجَاَ الْهارِبِینَ، وَعِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِین»
در صلوات چهارم از خداوند درخواست می شود كه این صلوات سه خاصیت داشته باشد: صلواتی كثیر كه هم مایه‌ی رضایت پیامبر و خاندانش باشد و هم وسیله ای برای ادای حق ایشان«اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً كَثِیرَةً تَكُونُ لَهُمْ رِضاً، وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ أَداءً وَقَضاءً بِحَوْلٍ مِنْكَ وَقُوَّةٍ یَا رَبَّ الْعالَمِینَ».
در فقره‌ی پنجم پس از ذكر سه توصیف «پاكی، نیكی و خوبی» برای پیامبر و اهلبیت (ع)؛ به حقوق ایشان و وجوب اطاعت و ولایت آنها اشاره شده است.«اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الْأَبْرارِ الْأَخْیارِ، الَّذِینَ أَوْجَبْتَ حُقُوقَهُمْ، وَفَرَضْتَ طاعَتَهُمْ وَوِلایَتَهُمْ».
فقره ششم مفصل ترین فقره دعاست و در آن علاوه بر صلوات، درخواست های دیگری از خداوند بیان می شود: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاعْمُرْ قَلْبِی بِطاعَتِكَ، وَلَا تُخْزِنِی بِمَعْصِیَتِكَ، وَارْزُقْنِی مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِكَ؛ بِما وَسَّعْتَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَنَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِكَ، وَأَحْیَیْتَنِی تَحْتَ ظِلِّكَ»
در این بخش سه درخواست اصلی وجود دارد: «وَاعْمُرْ قَلْبِی بِطاعَتِكَ، قلب مرا با اطاعت خودت زنده كن»؛ «وَلَا تُخْزِنِی بِمَعْصِیَتِكَ، با معصیت خودت مرا خوار مكن»، سومین درخواست داعی با مسأله مهم «رزق» پیوند دارد: «وَارْزُقْنِی مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِكَ، بِما وَسَّعْتَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَنَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِكَ، وَأَحْیَیْتَنِی تَحْتَ ظِلِّكَ؛ داعی از خداوند یاری می خواهد تا با كسانی كه گرفتار تنگی روزی هستند مواسات كند.
در این درخواست بر چند نكته مهم تاكید شده است: نخست این كه بعضی از بندگان خداوند گرفتار «تنگی رزق» هستند و دیگر این كه انسان باید گشایش رزق خودرا از فضل الهی بداند «وَسَّعْتَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِكَ وَنَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِكَ، وَأَحْیَیْتَنِی تَحْتَ ظِلِّكَ»،
اما رزق چیست و مواسات در رزق چه معنایی دارد؟
رزق در لغت به مدلول بخشش مستمر و متداوم است، شامل مادّی یا معنوی؛ بنابراین، هرگونه بهره ای را كه خداوند نصیب بندگان می كند، از مواد غذایی، مسكن، پوشاك، علم، عقل، فهم، ایمان و اخلاص، به همه این ها «رزق» گفته می شود.
وقتی كه معنای رزق در این حد گسترده باشد پس مواسات به مدلول همراهی كردن و كمك كردن به برادر مؤمن در همه امور است از كمك فكری تا كمك مالی و یاری جسمانی و آبرویی. اگر هر مؤمنی مواسات را وظیفه خود بداند هیچ خانواده ای از خانواده های مسلمان و هم میهن و محروم را با دردها و محرومیت ها و مشكلات خود تنها نمی گذارد و دست یاری خودرا از آنها دریغ نمی كند.
بااینكه رزق معنای عامی دارد اما جنبه‌ی مادی آن بسیار اهمیت دارد و در آموزه های دینی وظایف مالی نقش برجسته ای در ضمن مراتب معنوی دارد. در آیات قرآن كریم بطور مكرر امر به اقامه نماز به همراه پرداخت زكات آمده است و در احكام بعضی از اعمال شرعی مانند روزه و حج كفاره مالی مطرح گردیده است.
در این ایام كه به علت انتشار كرونا خیلی از اقشار جامعه گرفتار گرفتاری های مالی شده اند و در تامین معاش با سختی دست و پنجه نرم می كنند مقام معظم رهبری در بیانات نیمه شعبان با استناد به این بخش از صلوات شعبانیه سفارش كردند كه رزمایش گسترده ای در كشور برای مواسات و همدلی و كمك مؤمنانه به نیازمندان و فقرا آغاز شود. ایشان با اشاره به این كه ماه شعبان مقدمه ورود به ماه رمضان بعنوان ماه انفاق است، این مواسات را از جلوه های جامعه مهدوی و وسیل های برای ابراز ارادت به امام زمان نامیدند. مواسات برای همه انسانهایی كه دارای وجدان و اخلاق و عاطفه انسانی هستند وظیفه ای همگانی و جهانی، اما برای مسلمانان، غیر از وظیفه ای اخلاقی و عاطفی یك وظیفه دینی است. در روایات گوناگون نیز به مواسات سفارش و مواسات نشانه‌ی مومن حقیقی و افضل اعمال شمرده شده است.
در ادامه این فقره دعا ماه شعبان ماه رسول خدا و آكنده از رحمت و رضوان الهی نامیده و به سیره‌ی پیامبر در آن، یعنی تهجد شبانه و روزه اشاره شده است: «وَهذا شَهْرُ نَبِیِّكَ سَیِّدِ رُسُلِكَ شَعْبانُ الَّذِی حَفَفْتَهُ مِنْكَ بِالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ الَّذِی كانَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ یَدْأَبُ فِی صِیامِهِ وَقِیامِهِ فِی لَیالِیهِ وَأَیَّامِهِ بُخُوعاً لَكَ فِی إِكْرامِهِ وَ إِعْظامِهِ إِلی مَحَلِّ حِمامِهِ». دعا با درخواست یاری الهی برای پیروی از سنت پیامبر و نائل شدن به شفاعت آن حضرت و توفیق تبعیت از ایشان اختتام می یابد. اما این ها همه مقدمه ای برای فرجامی خوش است یعنی ملاقات داعی با خداوند در روز قیامت در حالیكه خداوند خشنود، گناهان بخشوده، رحمت و رضوان الهی حاصل و در جایگاه نیكان آرامش یافته است: «اللّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَی الاسْتِنانِ بِسُنَّتِهِ فِیهِ، وَنَیْلِ الشَّفاعَةِ لَدَیْهِ، اللّهُمَّ وَاجْعَلْهُ لِی شَفِیعاً مُشَفَّعاً، وَطَرِیقاً إِلَیْكَ مَهْیَعاً، وَاجْعَلْنِی لَهُ مُتَّبِعاً حَتّی أَلْقاكَ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَنِّی راضِیاً، وَعَنْ ذُنُوبِی غاضِیاً، قَدْ أَوْجَبْتَ لِی مِنْكَ الرَّحْمَةَ وَالرِّضْوانَ، وَأَنْزَلْتَنِی دارَ الْقَرارِ وَمَحَلَّ الْأَخْیار».
نكته‌ی شایان توجه در این فقره آن است كه درخواست شفاعت پیامبر در بین دو دعا قرار گرفته است: یاری خواستن برای استنان به سنت پیامبر «اللّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَی الاسْتِنانِ بِسُنَّتِهِ فِیه»ِ و تبعیت از آن حضرت «وَاجْعَلْنِی لَهُ مُتَّبِعاً» كه نشان داده است شایستگیِ نیل به شفاعت منوط به عمل به سیره‌ی پیامبر است.
منبع: جاویدانی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب